Hoe ziet ethisch geld verdienen eruit voor psychologieprofessionals? Wanneer een psychologische aanpak, methode of test commercieel succesvol wordt, lijkt dat op het eerste gezicht vooral positief. Er is blijkbaar interesse, mensen waarderen het en er komt geld vrij voor verdere verspreiding. Toch schuilt er een dilemma in dat succes. Zodra het inkomen van een organisatie of professional afhankelijk wordt van een product of model, ontstaat er een druk om dat model in stand te houden — ook wanneer nieuwe inzichten om vernieuwing vragen.

Verouderde instumenten en modellen blijven dankzij financieel succes

In de psychologie bleven veel populaire methoden jarenlang onveranderd, terwijl de onderliggende wetenschap inmiddels verder is ontwikkeld of zelfs weerlegd. Denk aan:

• persoonlijkheidsvragenlijsten als de MBTI en DISC
• denkstijlmodellen als de Herrmann Brain Dominance Instrument (HBDI)
• leerstijlinstrumenten als de Kolb Learning Style Inventory (LSI)

Hetzelfde zien we bij concepten en modellen als

• Maslows behoeftenhiërarchie
• Hersey en Blanchards situationeel leiderschap
• Paul MacLeans driedelige breinmodel (reptielenbrein, limbisch brein en neocortex)

Ondanks wetenschappelijke kritiek circuleren deze ideeën nog volop in trainingen. Het feit dat mensen deze modellen ooit ontwikkelden, is geen probleem; zij wilden, in de meeste gevallen*, vermoedelijk oprecht anderen beter begrijpen en ondersteunen. Het probleem begint zodra men commercieel succesvolle modellen nog amper kritisch evalueert. Die stagnatie heeft meerdere oorzaken:

1. Financiële afhankelijkheid: Verdient een organisatie eenmaal geld met trainingen, accreditaties of licenties rond één methode, dan riskeert zij financieel verlies zodra zij aan de basis daarvan gaat sleutelen.
2. Gebruikersverwachtingen: Klanten raken gewend aan een bepaald model en willen ‘hetzelfde programma’ inkopen of herhalen.
3. Institutionele routines: Opleidingen, handboeken en beleidsdocumenten gaan het model gebruiken als norm, waardoor het moeilijker wordt om te vernieuwen zonder grote impact.

Theorie ontwikkelt sneller dan instrumenten

Een belangrijk inzicht is dat de ontwikkeling van psychologische theorieën vaak sneller gaat dan de herziening van bijbehorende instrumenten. Waar een theorie in de literatuur al aangepast of zelfs weerlegd is, blijven de bijbehorende producten vaak jarenlang onveranderd in gebruik. Een sprekend voorbeeld is te vinden in de wereld van intelligentietests: veel IQ-tests zoals de Stanford‑Binet‑intelligentietest die vandaag de dag nog gangbaar zijn, hebben hun oorsprong in de vroege twintigste eeuw. De wetenschappelijke kritiek op deze tests is inmiddels omvangrijk, maar ze blijven bestaan dankzij de infrastructuur die eromheen is opgebouwd — van testuitgevers tot universiteiten en toetsinstituten.

Probleem: het gat tussen wetenschap en praktijk

Tegelijkertijd speelt er een andere realiteit. Het is waardevol als actuele en robuuste psychologische kennis beschikbaar komt voor mensen in de prakltijk. Maar veel wetenschappers hebben niet de tijd, middelen of prikkels om hun inzichten door te vertalen naar concrete werkwijzen voor professionals in het veld — zoals docenten, leidinggevenden, hulpverleners of trainers. Aan de andere kant hebben deze praktijkbeoefenaars vaak niet de gelegenheid, noch de expertise, om zelfstandig wetenschappelijke literatuur te selecteren, interpreteren en toepasbaar te maken in hun context.

Tussen kennisdeling en commercie: de rol van intermediairs

Dat schept een duidelijke behoefte aan intermediairs: psychologieprofessionals die wetenschappelijke kennis kunnen vertalen naar praktische toepassing, zonder de nuance te verliezen. En ook deze intermediairs hebben een verdienmodel nodig om hun werk vol te kunnen houden. Het risico ontstaat dan opnieuw: als het verdienmodel draait op een vast product (zoals een model, een methodiek, een test), kan de commerciële structuur de ruimte voor inhoudelijke ontwikkeling belemmeren. Het spanningsveld zit dus niet in het bestaan van een verdienmodel an sich, maar in de mate waarin dat model flexibiliteit en doorontwikkeling in de weg zit.

Ethisch geld verdienen voor intermediairs in psychologische kennis

Hier zijn vier manieren om ethisch verantwoord om te gaan met het beschreven spanningsveld en ethisch geld te verdienen:

1. Intellectuele onafhankelijkheid: Een belangrijke voorwaarde voor inhoudelijke groei is de vrijheid om ideeën los te laten wanneer ze verouderd raken. Werken op basis van intellectuele onafhankelijkheid betekent dat je niet gevangen zit in wat eerder succesvol was. Het stelt je in staat om kritisch te blijven kijken naar je eigen aanpak en voortdurend te leren. Dat is moeilijker wanneer het voortbestaan van een organisatie of praktijk financieel samenhangt met het vasthouden aan één bepaald product. Professionals die hun werk baseren op principes in plaats van formats, behouden de ruimte om hun aanpak voortdurend bij te stellen en verder te ontwikkelen op basis van nieuwe inzichten — zonder dat dit direct financiële consequenties heeft. Dat bevordert intellectuele wendbaarheid en voorkomt het stollen van het denken.
2. Beperkte productisering: Professionals kunnen bewust kiezen voor beperkte productisering in hun werkwijze. Ze vermijden een verdienmodel dat hangt op licenties, accreditaties of vaste formats. In plaats daarvan maken zij hun methodieken vrij beschikbaar via boeken, artikelen of trainingsprogramma’s die voortdurend worden doorontwikkeld op basis van nieuwe inzichten. Deze werkwijze biedt flexibiliteit. De professinoals kunnen de aanpak voortdurend aanpassen aan nieuwe inzichten aan zonder daarbij juridische, contractuele of financiële obstakels te veroorzaken. Het werk blijft in ontwikkeling. In tegenstelling tot commerciële modellen zoals DISC of MBTI*, die gebruikers binden aan gesloten systemen, biedt deze vorm van productisering ruimte voor groei en variatie. Het verdienmodel ondersteunt dan het gedachtegoed, in plaats van het te bevriezen.
3. Wetenschappelijke voeding, geen dogma’s: Een benadering die zich blijft voeden met actuele wetenschappelijke inzichten voorkomt dat de aanpak dogmatisch wordt. Niet de methode zelf staat centraal, maar de psychologische principes eronder. Theorie en praktijk worden voortdurend op elkaar betrokken. Nieuwe bevindingen vormen aanleiding om werkvormen aan te passen of nuance toe te voegen, zonder dat dat als een bedreiging wordt gezien. Dat vraagt om een houding waarin de wetenschap voortdurend als bron van verrijking wordt gezien, ook wanneer dat leidt tot heroverweging van bestaande werkwijzen. Het vraagt ook om een praktijk die soepel kan mee-ademen met wat de wetenschap aanreikt.
4. Autonomie van de gebruiker: In plaats van gebruikers te binden aan vaste scripts of gestandaardiseerde vragenlijsten, biedt een principegerichte aanpak ruimte voor professionele afweging. De gebruiker — een trainer, coach, docent of leidinggevende — leert denken in uitgangspunten, niet in stappenplannen. Dat vergroot de autonomie en het eigenaarschap, en maakt het mogelijk om de aanpak aan te passen aan de specifieke situatie, doelgroep en context. Juist die autonomie draagt bij aan duurzame kwaliteit in de toepassing. Een werkwijze die de autonomie van de professional respecteert en ondersteunt, sluit beter aan bij de diversiteit van de praktijk én maakt beter gebruik van de expertise van de gebruiker zelf.

Samenvatting

Commercieel succes kan waardevol zijn: het vergroot de zichtbaarheid van ideeën en stelt professionals in staat hun werk voort te zetten. Maar zodra een aanbieder financieel afhankelijk wordt van een vaststaand model, schuilt er een risico in dat inhoudelijke ontwikkeling stilvalt. Theorieën ontwikkelen zich sneller dan instrumenten, en zonder ruimte voor bijstelling kunnen professionals en gebruikers onbedoeld blijven hangen in achterhaalde werkwijzen. Tegelijkertijd is er een duidelijke behoefte aan intermediairs die wetenschappelijke kennis vertalen naar de praktijk — naar docenten, leidinggevenden, coaches. Die vertaling vraagt om tijd, expertise én een werkbaar verdienmodel. Maar het is van belang dat dat verdienmodel de inhoudelijke wendbaarheid niet belemmert.

► Een werkwijze die wél ruimte laat voor vernieuwing en ethisch geld verdienen, herken je bijvoorbeeld aan de volgende kenmerken:

• Methoden zijn geen eindproducten maar werkhypothesen, gevoed door actuele psychologische inzichten en altijd open voor aanpassing.
• Professionals delen kennis vrij via toegankelijke boeken, artikelen, podcasts en licentievrije trainingen.
• Professionals krijgen ruimte om zelf afwegingen te maken, doordat gewerkt wordt met heldere principes in plaats van starre scripts of formulieren.
• Er is ruimte voor reflectie en herziening, ook wanneer dat betekent dat een bestaande werkwijze moet worden losgelaten of herschikt.
• Een actieve verbinding met de wetenschap voedt het werk voortdurend met nieuwe inzichten, zodat het niet blijft hangen in wat ooit werkte.

Op die manier vormt inhoudelijke groei geen bedreiging voor het bestaande werk, maar juist een natuurlijke voortzetting ervan. En alleen werkwijzen die zichzelf durven te vernieuwen, blijven relevant voor de mensen voor wie ze bedoeld zijn.

* De DISC® en de MBTI ontstonden buiten de wetenschap, worden primair commercieel vermarkt en missen robuuste psychometrische onderbouwing.