De wijsheid nooit in pacht

Op deze website en in mijn trainingen ben ik voortdurend bezig met het delen van kennis. Hierdoor zou de indruk kunnen ontstaan dat ik best wat weet. En op sommige momenten ben ik zelf ook bijna geneigd dat te denken. Dit zijn van die momenten dat ik net iets bijzonder interessants heb gelezen of iets heb geschreven waar ik enthousiast over ben. Of van die momenten waarop ik het gevoel heb dat ik een cursist of cliënt heb kunnen helpen, mede op basis van mijn kennis. Maar tegenover deze momenten staan minstens zoveel momenten waarin ik me realiseer hoe beperkt mijn kennis en vaardigheden zijn.

Psychologie blijft moeilijk

Dit heeft aan de ene kant met het onderwerp van mijn deskundigheid te maken. Die ligt op het gebied van progressiegericht werken, wat in essentie gaat over psychologie en gespreksvoering. Iedereen die deskundigheid op het gebied van de psychologie claimt moet er eigenlijk meteen bij zeggen dat de hoeveelheid kennis binnen dit gebied nog vrij beperkt is. We weten weinig zeker en er zijn nog slechts weinig robuuste psychologische theorieën. Dat ligt niet aan luiheid van wetenschappers op dit gebied. Het ligt denk ik in belangrijke mate aan hoe lastig het onderwerp te bestuderen is (lees meer).

Beperkt zoals ieder mens

Daarnaast heeft het te maken met de beperktheid van mijn eigen kennis en capaciteiten. Al doe je als individu nog zo je best, en al kun je zeker groeien, je zult nooit de hele psychologie kunnen overzien en begrijpen. Je kunt je misschien diep specialiseren in een onderwerp maar dan brengt dit noodzakelijkerwijs met zich mee dat je over allerlei andere onderwerpen een minder diepe kennis hebt. Als je ervoor kiest een brede kennis over het vakgebied van de psychologie te hebben dan brengt dit noodzakelijkerwijs met zich mee dat je kennis op deelonderwerpen minder diepgaand is (lees meer).

Praktische situaties zijn complex

Een nog ander gegeven is dat het deel van de werkelijkheid waarover ik kennis probeer op te bouwen uitermate complex is. Het kan uiterst nuttig zijn om kennis over psychologische principes op te bouwen om allerlei gespreksvaardigheden op te bouwen. Maar dit betekent niet dat je altijd effectief zult handelen in alle denkbare praktische situaties. Het is namelijk zelden zo dat je bij praktische problemen simpelweg een stukje kennis of een techniek toepast en hopla, het probleem is opgelost. In praktisch situaties is vaak sprake van onvoorspelbaarheid, onvolledige informatie, tegenstrijdige informatie, onduidelijkheid, enzovoorts.  Welke kennis in welke situatie relevant is en hoe en wanneer die precies kan worden ingezet, is nogal eens verre van duidelijk.

Psychologische kennis betreft maar een deel van de situatie

Ik bevind me vaak in de situatie dat ik anderen train of coach. Gelukkig leidt dit er vaak toe dat die personen de interactie nuttig vonden omdat ze zien hoe ze vooruit kunnen in hun situatie. Dat ik deze rol meestal goed kan vervullen, komt in belangrijke mate door wat ik weet over psychologie en gespreksvoering. Als deze gesprekken goed verlopen ervaar ik voldoening en voel ik me competent. Tegelijk ben ik me er altijd goed van bewust dat de progressie van cliënten of cursisten in zeer belangrijke mate te danken is aan henzelf. Zij beschikken steevast aan een schat aan kennis, ervaring en vaardigheden waarover ik niet beschik. Ik realiseer me vrijwel altijd goed dat ik hun werk niet zou kunnen overnemen en slechts een beperkte (hopelijk nuttige) rol speel.

Geen kennis opbouwen is geen verstandig alternatief

Hoe goed je ook wordt in iets als progressiegericht werken, het zal niet betekenen dat je altijd precies weet hoe je moet handelen in concrete situaties en ook niet dat je gegarandeerd effectief zult zijn. Maar we hoeven het kind niet met het badwater weg te spoelen. Hoewel we altijd de plank mis zullen kunnen blijven slaan is het opbouwen van kennis en vaardigheden wel degelijk de moeite waard. Waarom? Omdat het zonder deze kennis en vaardigheden nog moeilijker kan zijn om effectief te zijn in complexe situaties. Zonder de kennis ben je nog meer overgeleverd aan je eigen intuïties en die zijn regelmatig onbetrouwbaar (lees meer).

Hoeveel ik de afgelopen decennia ook geleerd heb, het komt nog steeds voor dat ik af en toe het gevoel in de interactie met een individu of een groep heb dat ik niet goed in vorm ben en niet effectief (een enkele keer helaas behoorlijk ineffectief). Maar dit gevoel komt gelukkig minder vaak voor dan vroeger en ik denk dat dat wel te danken is dat ik meer kennis en vaardigheden heb opgebouwd.

Realistische verwachtingen

Het opbouwen van deskundigheid op het gebied van de psychologie (en ik denk dat dit voor een reeks andere vakgebieden ook geldt) is waardevol maar je verwachting moet realistisch zijn. Het zal er niet toe leiden dat je werk een peulenschil wordt, dat je alles kunt weten en begrijpen en dat je nooit meer de plank misslaat. Helaas zullen die dingen er altijd bij blijven horen. Ik heb de wijsheid niet in pacht en dat zal altijd zo blijven.