Is het volgen van het journaal en actualiteitenprogramma’s op radio en televisie een garantie dat je goed op de hoogte blijft van de toestand in het wereld? Nee. Deze informatiebronnen geven een systematisch vertekend beeld van hoe het ervoor staat in de wereld. Dat komt in belangrijke mate niet doordat de makers van deze programma’s opzettelijk misleiden maar door andere factoren. Hier zijn 4 redenen waarom de realiteit anders is dan je zou denken op basis van journaals en actualiteitenprogramma’s.

1. Negativity bias

Een eerste reden is dat negatieve gebeurtenissen eerder het nieuws halen. Dit hangt samen met de zogenaamde negativity bias. Mensen (inclusief journalisten) merken negatieve informatie beter op, kennen hier een groter gewicht aan toe en onthouden deze beter dan positieve informatie. Dit is een factor die zowel verklaart waarom negatieve gebeurtenissen eerder het journaal halen als waarom negatieve journaalberichten ons meer beïnvloeden en waarom we ze beter onthouden.

2. Niet-gebeurtenissen halen het nieuws niet

Een tweede reden is dat journaals en actualiteitenprogramma’s uitsluitend berichten over gebeurtenissen en niet over niet-gebeurtenissen. Dat klinkt nogal wiedes maar is toch belangrijk. Als er een vliegtuigongeluk gebeurt, wordt dat breed (en vaak dagenlang) uitgemeten in het nieuws. Wat niet op het nieuws komt is dat er dagelijks honderdduizenden vliegtuigen veilig landen. Als je een bericht over een een vliegtuigongeluk ziet, realiseer je niet vliegen steeds veiliger blijft worden en krijg je zelfs misschien een omgekeerde indruk.

3. Onopvallende dingen die toch belangrijk zijn, halen het nieuws niet

Nieuwsuitzendingen berichten over dingen die opvallend zijn en niet over dingen die onopvallend zijn. Ook nogal wiedes zul je zeggen. Maar onopvallende dingen kunnen erg belangrijk zijn. Als je in een nieuwsuitzending iets ziet over een oorlog, een ziekte-uitbraak, honger, een economische crisis of iets anders ergs, kun je wellicht de indruk krijgen dat de wereld in brand staat.

Wat je niet ziet in het nieuws is dat grote delen van de wereld continu progressie boeken in vreedzaamheid, welvaart, vrijheid, gelijkheid, gezondheid, etc. De progressie in dit soort dingen verloopt zo langzaam dat er zelden aanleiding is om er melding van te maken in een nieuwsbericht. Daarvoor verloopt de progressie te geleidelijk en onopvallend. Maar de progressie is wel degelijk zeer bepalend voor de toestand van de wereld.

4. Benadrukken van sensationele berichten om commerciële redenen

Naast deze factoren zijn er nog enkele factoren die berichtgeving oneigenlijk kunnen beïnvloeden, namelijk kijkcijfers en commercie. Dit probleem speelt niet voor alle omroepen en landen in dezelfde mate. In de VS zijn de belangrijke nieuws- en actualiteiten programma’s commercieel gefinancierd. Hoewel het moeilijk bewijsbaar is, lijkt het er sterk op dat deze afhankelijkheid de objectiviteit van de journalistiek belemmert.

In Nederland is de situatie wat dit betreft minder ernstig maar commercie kan wel degelijk invloed hebben op de inhoud van programma’s. Ook bij nieuws- en actualiteitenprogramma’s wordt gekeken naar (en waarschijnlijk gestuurd op) kijkcijfers. Dit kan een vertekening opleveren in de richting van spectaculaire en op de emotie spelende berichtgeving en doet dat waarschijnlijk ook. Als in een Kamerdebat een populist een schandalige uitspraak heeft gedaan, wordt dit in journaals, actualiteitenprogramma’s en talkshows vaak eindeloos herhaald in de wetenschap dat het publiek, hoe bang of boos het er misschien ook van wordt, van smult.