We horen vandaag de dag vaak over racisme en hoe slecht het is. Beroemde voetballers roepen ons via spotjes op om ‘nee’ te zeggen tegen racisme. Door het woord racisme te gebruiken verwijzen we naar het onderliggende begrip ras. Rassen komen in de biologie her en der voor. We bedoelen er subsoorten mee. We begrijpen allemaal misschien niet precies maar wel ongeveer wat er bedoeld wordt als we het hebben over rassen en racisme. Als ik zeg dat we het allemaal ongeveer begrijpen dat bedoel ik dat we het associëren we met begrippen als het blanke ras, het zwarte ras, het joodse ras, het Aziatische ras. Als ik zeg dat we het niet precies begrijpen dan bedoel ik dat we bijvoorbeeld niet zeker weten wat iemand nu precies tot een Jood maakt, en of er bijvoorbeeld Chinezen en Indiërs wel of niet tot hetzelfde ras behoren. Het wordt ook verwarrend als we nadenken over het ras van president Obama. Behoort hij tot het ‘zwarte’ ras? Dat wordt wel vaak gezegd (de eerste ‘zwarte’ president van de Verenigde Staten) maar hoe zit het dan met het feit dat zijn moeder ‘blank’ was?

 Trainingen Progressiegericht Werken 

Kunnen we bepalen tot welk ras iemand behoort?

We baseren ons denken over rassen normaal gesproken impliciet op een aantal oppervlakkige kenmerken zoals uiterlijke kenmerken, gedrag en geografische afkomst. Vooral uiterlijke kenmerken zijn belangrijk in hoe we denken over het ras van persoon. Obama wordt vermoedelijk vooral de eerste zwarte president genoemd omdat hij een donkere huid heeft. Het woord ‘zwart’ verwijst duidelijk niet letterlijk naar zijn huidskleur die niet zwart maar bruin – en niet eens donkerbruin – is, maar blijkbaar naar zijn ‘ras’, het ‘zwarte ras’. Klopt onze dominante manier van denken over rassen? Kunnen wij bepalen tot welk ras iemand behoort? Kunnen mensen wel valide worden ingedeeld in rassen?

Adam Rutherford: “Rassen bestaan niet”

Geneticus Adam Rutherford schreef in een interessant artikel in The Guardian waarin hij beargumenteert dat menselijke rassen niet bestaan. Hij stelt dat de manier waarop we nu praten over rassen niet valide is omdat mensen op basis van hun genetica niet in te delen zijn in bepaalde groepen. Er bestaat geen essentieel kenmerk voor ‘zwarte’ mensen of voor blanke mensen. Hij zegt dit niet om te voldoen aan een of ander sociaal wenselijk ideaalbeeld maar vanwege wetenschappelijke feiten. Er zijn geen genetische verschillen die bepaalde populaties exclusief kenmerken. Er zijn wel geografische genetische verschillen te vinden maar die verschillen bevinden zich binnen de zogenaamde rassen, niet tussen de rassen.

Kun je zo zien dat rassen wel degelijk bestaan?

In een volgend artikel reageert Rutherford op het feit dat hij veel reacties had gekregen naar aanleiding van zijn artikel in de trant van: “Natuurlijk bestaan rassen wel! Dat kun je toch zo zien?” Hij legt uit dat de werkelijkheid in belangrijke mate anders is dan wij haar waarnemen. De evolutie heeft ons toegerust met een manier van waarnemen en interpreteren die ons goed heeft geholpen om te overleven maar niet bijzonder goed is in het zien van de werkelijkheid zoals die is. We zijn niet goed in logica, in statistisch juist redeneren en in het zien van echte trends en we zien patronen en oorzaken waar die er feitelijk niet zijn. Wetenschap is fundamenteel anders dan gezond verstand. Door wetenschap hebben we allerlei dingen ontdekt over de werkelijkheid die haaks staan op wat ons gezond verstand zei.

Omdat bevindingen van wetenschappelijk onderzoek nogal eens haaks staan op onze eigen beleving van de werkelijkheid kunnen we ons er ongemakkelijk bij voelen. Dit geldt ook over de ontdekking dat er geen biologische rassen bestaan. Vandaar de verontwaardigde reactie: “Natuurlijk bestaan die wel!” Een zelfde verontwaardiging had men ooit over de gedachte dat de zon en niet de aarde het middelpunt vormde van (ons deel van) het universum.

Hoe moeten we denken over racisme?

Wat betekent dit nu? Wat is beste manier om te praten over het scheppen van een betere wereld waarin mensen gelijke kansen hebben en zich goed kunnen ontplooien? Moeten we pleiten tegen racisme? Of versterken we daarmee onbedoeld het idee dat er verschillende menselijke subsoorten zijn die (inderdaad) kwalitatief verschillend zijn. Mijn zorg is dat dit een statische mindset teweeg kan brengen. Als we ervoor pleiten om ‘nee’ te zeggen tegen racisme zeggen we: inderdaad horen mensen in verschillende hokjes maar die hokjes zijn gelijkwaardig.

Kunnen mensen zich gaan gedragen naar het labeltje dat we op ze plakken?

Misschien is het wel heel onverstandig om mensen op grond van hun huidskleur of culturele gewoontes in een ras-hokje te duwen. Door mensen in dit soort hokjes te blijven duwen creëren we misschien wel een selffulfilling prophecy: mensen gaan zich gedragen naar het label dat ze krijgen. En we gaan ook van mensen verwachten dat ze zich naar hun hokje gedragen. Ik heb wel eens iemand afkeurend de term bounty horen gebruiken. Zij beschreef toen een persoon met een donkere huid die zich, in haar ogen, gedroeg als een blanke. Tss, een schande!

We zijn de menselijke soort

Een betere optie is wellicht om te zeggen dat we als mensheid één zijn. De hokjes zijn een illusie. We behoren allemaal tot dezelfde soort en er zijn geen duidelijke subsoorten. We kunnen en mogen ons allemaal ontplooien als mens in welke richting we ook maar willen en op welke plek we ook maar willen. 

Wat vind je van dit artikel?
  • Interessant (14)
  • Bruikbaar (13)