Veel mensen zijn sceptisch over de mogelijkheid van cultuurverandering. Er zijn natuurlijk mensen die geloven dat culturen veranderd kunnen worden en ze pleiten hiervoor. Sommigen menen echter dat cultuurverandering misschien wel kan plaatsvinden maar dat je het woord ‘cultuurverandering’ beter niet kunt gebruiken omdat het vaag is. Anderen mensen dat cultuurverandering praktisch onmogelijk is omdat culturen taai zijn en mensen zich zullen verzetten tegen pogingen de cultuur te veranderen. Nog anderen geloven dat culturen wel kunnen veranderen maar zien deze veranderingen als cyclisch: eerst gaan we de ene kant op, dan weer de andere. Progressie in culturen is volgens hen niet mogelijk. 

 Trainingen Progressiegericht Werken 

Wat is cultuur?

Voordat ik poog iets verstandigs te zeggen over de mogelijkheid en wenselijkheid van cultuurverandering zal ik eerst proberen te definiëren wat eronder verstaan wordt. Een cultuur kun je zien als het geheel der normen, waarden en gedragingen binnen een bepaalde gemeenschap (bijvoorbeeld een organisatie of een samenleving). Waarom cultuur een interessant en belangrijk onderwerp is, is dat culturen van verschillende gemeenschappen van elkaar verschillen. Deze verschillen kunnen betrekking hebben op allerlei zaken zoals: individualisme of collectivisme, sekse-(on)gelijkheid, religiositeit, economische ongelijkheid, autoritarisme, enzovoorts. De lijst is onbeperkt. Recent onderzoek liet bijvoorbeeld zien dat organisaties verschillen in mindset. Sommige organisatieculturen kenmerken zich meer door een statische en andere meer door een groeimindset.

Kunnen culturen veranderen?

Dat mensen twijfelen aan de veranderbaarheid van culturen is niet onbegrijpelijk. Pogingen om een cultuur te veranderen zullen lang niet altijd lukken. Er kan veel weerstand zijn tegen het proberen te veranderen van een cultuur. Ook kan het zijn dat een cultuur aanvankelijk lijkt te veranderen maar dat er na verloop van tijd een terugval is. Maar als we uitzoomen en een langere termijn beschouwen, kunnen we niet anders dan concluderen dat culturen wel degelijk kunnen veranderen. Sterker nog, het idee dat culturen statisch kunnen zijn, is onrealistisch.

Sommige soorten cultuurverandering verlopen zo traag dat we ze nauwelijks opmerken. Een voorbeeld hiervan is de geleidelijke afname van geweld in de wereld, die onder andere gedocumenteerd is in het werk van Steven Pinker. Andere soorten cultuurverandering verlopen zo snel dat ze ons verbluffen. Een voorbeeld hiervan is de razendsnelle verandering in de houding ten opzichte van het homohuwelijk in de Verenigde Staten. In 2004 was dit slechts in 1 staat toegestaan. Vrijwel geen enkele politicus was toen voor uitbreiding ervan. De publieke opinie was er ook in grote meerderheid tegen. In 2012 verklaarde Obama ervoor te zijn (nadat hij er eerder zelf ook altijd tegen was geweest). Vanaf 2015 is het de ‘law of the land’. Het mag overal en de zowel politici als de publieke opinie is er nu in meerderheid voor. En hoewel er nog een wereld te winnen is, lijkt de verspreiding van een meer humane manier van denken over homoseksualiteit een wereldwijd fenomeen (zie bijvoorbeeld hier).

Overtuigingen over cultuurverandering

Een belangrijke factor is het denken over cultuurverandering is mindset. Met andere woorden: wat is de invloed van onze eigen overtuigingen over de mogelijkheid tot cultuurverandering en over de wenselijkheid van cultuurverandering? grofweg zou je het denken hierover kunnen zien als uiteenvallend in twee mindset: een statische mindset en een groeimindset. De statische mindset betekent: culturen zijn niet echt veranderbaar. De groeimindset betekent: culturen zijn veranderbaar door gerichte inspanning. Een statische mindset over cultuur kan een stugge barrière vormen tegen cultuurverandering.

Wat is wenselijke cultuurverandering?

Een goede vraag is: waarom zouden we culturen willen veranderen? En wat zouden we willen dat er verandert aan onze culturen? In welke richting willen we culturen veranderen? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, hebben we een idee nodig over een welke criteria je zou moeten hanteren om te beoordelen of cultuurverandering goed of slecht is. Wat deze criteria zouden kunnen zijn, is een te grote vraag om hier definitief te kunnen beantwoorden. Maar een begin van een antwoord kunnen we wel formuleren. Twee componenten van de set van criteria zouden kunnen zijn menselijk floreren en duurzaamheid.

Een goede cultuurverandering zou er één zijn die aan beide bijdraagt. Een wenselijke cultuurverandering verhoogt het menselijk floreren (en/of verlaagt het menselijk lijden) en is continueerbaar. Om te proberen dit iets praktischer te beschrijven: een cultuurverandering die bijdraagt aan de gezondheid en de vervulling van de psychologische basisbehoeften aan autonomie, competentie en verbondenheid voor al haar leden, is een goede als tegelijkertijd het milieu/de omgeving waarin we leven onderhouden en beschermd wordt.

Niet iedere cultuurverandering is wenselijk in deze zin. Het huidige beweging richting autoritaire bewinden in de wereld (in landen als De VS, Polen, Hongarije en Turkije) is wel een voorbeeld van cultuurverandering maar niet van een goede (lees hier waar ik dat op baseer). De beweging richting acceptatie van gelijkheid van sekses en van mensen met verschillende seksuele geaardheid is wel wenselijk (omdat dit bedraagt aan hun welbevinden terwijl er geen enkele vorm van reële schade ontstaat voor anderen).

Hoe veranderen we culturen?

We weten dat culturen kunnen (en zullen) veranderen maar nog niet zoveel over hoe cultuurverandering kan worden vormgegeven. Binnen kleinere gemeenschappen kunnen we analyseren hoe we bepaalde aspecten van de cultuur al in een bepaalde richting hebben weten te veranderen. Een dergelijke methode van het identificeren en analyseren van eerdere successen kan heel behulpzaam zijn voor het opbouwen van contextspecifieke kennis over cultuurverandering.

Binnen de wetenschap is bij mijn weten nog niet zoveel bekend over cultuurverandering. Anders gezegd: er zijn nog veel vragen over effectieve cultuurverandering. Maar hier lijkt wel verandering in te komen. Onderzoekers Varnum & Grossmann (2017) beschrijven een onderzoeksparadigma dat nuttig kan zijn voor het opbouwen van kennis over cultuurverandering. In dit paradigma wordt onder andere aandacht besteed aan de evolutie van culturen: hoe ontwikkelen culturen zich en welke mechanisme spelen daarbij een rol? Ook is er in hun artikel een ecologisch perspectief dat inzicht kan geven in hoe kenmerken van de omgeving een rol kunnen spelen in hoe culturen zich ontwikkelen.

Conclusie

Cultuurverandering is mogelijk en zelfs onvermijdelijk. De kans op gewenste cultuurverandering mogelijk maken begint met het overwinnen van fatalistische ideeën over cultuurverandering. Vervolgens kunnen we bedenken in welke richting we onze cultuur zouden willen veranderen. Een helder, goed doordacht plaatje van wat een cultuurverandering zou moeten opleveren is belangrijk. Ten slotte moeten we kennis opbouwen over hoe we culturen kunnen veranderen. Hoe gaan we met elkaar het gesprek aan over de gewenste verandering? Hoe monitoren we progressie? Hoe gaan we om met terugval en tegenslag? Hoe gaan we om met fenomenen als fake news en sociale media.

Er is nog genoeg te leren. Aan de slag.

Meer over progressiegericht werken

 

Wat vind je van dit artikel?
  • Interessant (8)
  • Bruikbaar (1)