De logische consequentie-aanpak: hoe reageer je bij herhaald ongewenst gedrag van je kind?

Als ouders spelen we een belangrijke rol in hoe kinderen zich ontwikkelen. We hebben veel invloed op wat zij belangrijk vinden en hoe ze zich gedragen. Maar hoe we onze rol als ouder het beste kunnen invullen is lang niet altijd even eenvoudig om te bedenken. Hieronder kun je lezen over de logische consequentie-aanpak, een aanpak die goed werkt bij herhaald ongewenst gedrag.

“Niets werkt bij die jongen!”

Een tijd geleden zat ik op een feestje naast een vader. Zijn zoon stond verderop in de kamer. Moedeloos verzuchtte hij: “We weten niet wat we met die jongen aanmoeten. We hebben alles al geprobeerd: straffen…. belonen…. niets werkt!” Dit is een voorbeeld van hoe nogal wat ouders weinig andere manieren kennen dan straffen en belonen om dingen van hun kinderen gedaan te krijgen.

Duidelijke verwachting plus rationale

Een belangrijke manier om iets van kinderen gedaan te krijgen is om duidelijk uit te leggen wat je van ze verwacht en daarbij een duidelijke rationale te geven. Dit is de reden waarom je het van ze verwacht. Door dit zo te doen geef je het kind de gelegenheid het doel of de regel te begrijpen en internaliseren. Zo kan het kind er achter gaan staan om te doen wat je van hem of haar verwacht.

Hoe reageer je op (herhaald) ongewenst gedrag?

Maar is het zo eenvoudig? Onderzoek heeft laten zien dat een dergelijke uitleggende strategie niet altijd direct werkt, vooral niet bij wat jongere kinderen (zie bijv. Mageau et al., 2018). En wat doe je als je kind iets heeft gedaan dat niet goed is of zelfs herhaaldelijk dingen doet die niet goed zijn? Denk bijvoorbeeld aan het zich niet houden aan een regel of het niet nakomen van een afspraak. Moet je het dan nog maar eens rustig uitleggen? Moet je dan boos worden? Kun je het gedrag maar het beste negeren? Moet je beperkingen opleggen (zoals een mobieltje in beslag nemen)? Rest je niets anders dan het uitdelen van straf?

De logische consequentie-aanpak

In een nieuwe publicatie onderzoeken Robichaud et al. (2020) de verschillende effecten van het uitdelen van straf en het werken met een techniek die de logische consequenties aanpak heet (N=214). Eerdere theorievorming en onderzoek heeft gesuggereerd dat deze aanpak er zowel toe kan leiden dat het kind doet wat je vraagt en dat het kind het doel achter vraag gaat begrijpen en internaliseren. Gebruik makend van een experimentele vignettemethodologie vergeleken de onderzoekers de aanpak van logische consequenties met enkele andere strategieën.

De deelnemende middelbareschoolleerlingen kregen enkele scenario’s in stripvorm aangeboden tussen een moeder en een adolescent waarin de adolescent een regel had overtreden en de moeder één van de onderzochte strategieën toepaste. De situatie is dat het kind heeft gekeken naar een tv-programma in aanwezigheid van zijn jongere broertje en zusje die daardoor een nachtmerrie kregen.

Stripscenario’s

De strips bestonden uit vier plaatjes. De eerste drie plaatjes waren steeds gelijk. In deze eerste drie plaatjes legde de moeder de regel uit op een autonomie-ondersteunende manier. Ze legde de regel uit, erkende de gevoelens van hun kind, gaven een reden voor de regels en maakten duidelijk wat ze verwachtten. Het vierde plaatje varieerde over de vier condities. In dit vierde plaatje had het kind de regel opnieuw gebroken en reageerde de moeder hierop op één van de volgende vier manieren:

1. De logische consequentie-aanpak: “Ik zie dat je naar dat enge programma blijft kijken waar je broertje en zusje bij zijn. Zolang ik er niet zeker van kan zijn dat jij de televisie verantwoordelijk gebruikt, kun je er niet naar kijken.”
2. Milde straffen (opleggen van beperkingen): “Ik zie dat je naar dat enge programma blijft kijken waar je broertje en zusje bij zijn. Omdat dat gebeurd is, mag je vanavond niet naar het huis van je vriend.”
3. Redeneren (uitleggen van het belang van de regel of het doel): “Christophe, dit programma maakt je broertje en je zusje bang. Als jij alleen met hen bent, is het jouw verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat je hen niet van streek maakt.”
4. Niet ingrijpen: “Christophe, het is tijd om naar het huis van je vriend te gaan.”

Resultaten

De onderstaande tabel van de resultaten samen.

Uit deze resultaten komt naar voren dat dat de adolescenten een voorkeur hadden voor de logische consequentie-aanpak. Ze beoordeelden deze als de meest acceptabele en daarnaast samen met de milde strafaanpak ook als de meest effectieve. Oudere adolescenten hadden niet het gevoel dat neiging om te gehoorzamen zou afhangen van de strategie van de ouder. Jongere adolescenten verwachtten dat zij meer zouden gehoorzamen als ze de reden hadden geïnternaliseerd via de logische consequentie-aanpak (in vergelijking met de milde straf aanpak).

Reflectie

Als kinderen bij herhaling regels overtreden of afspraken niet nakomen dan is een strategie van niet-ingrijpen vermoedelijk het meest onverstandig. Het kind leidt hier uit af dat er geen gevolgen zijn voor het niet nakomen van de regel. Een strategie van alleen nogmaals uitleggen waarom de regel belangrijk is, is ook niet aan te raden. Deze strategie wordt wel ervaren als acceptabel maar is waarschijnlijk niet zo effectief. Het kind kan eruit afleiden dat het zelf kan bepalen of het zich wel of niet aan de regel houdt.

Mild straffen wordt als redelijk effectief en acceptabel gezien maar kan wel de internalisatie van de regel iets belemmeren. De logische consequentie-aanpak heeft de meeste voordelen. Hij wordt gezien als effectief en acceptabel. De grote kracht ervan is dat de beperking die het kind wordt opgelegd (niet tv kijken) een directe relatie heeft tot het onderwerp. De reden voor de beperking kan daarom eerder als begrijpelijk worden gezien.