Hoe harder we drukken, hoe slechter het wordt

Ouders, docenten en leidinggevenden spelen een belangrijke rol voor respectievelijk kinderen, leerlingen en medewerkers. Niet alleen hebben ze een begeleidende, helpende rol maar ook een sturende rol. Ze hebben aandacht en begrip, ze helpen en ondersteunen, ze geven een goed voorbeeld en ze maken verwachtingen en grenzen duidelijk. Als ze hun rol goed invullen dan functioneren en ontwikkelen de individuen met wie ze werken zich goed en voelen zij zich ook goed. Het is niet alleen zo dat ze kunnen doen wat ze interessant en belangrijk vinden; ook gedragen zij zich op een aangepaste manier en leveren zij een nuttige bijdrage. Bij het goed invullen van dit soort rollen (die van ouder, docent en leidinggevende) komt aardig wat psychologie kijken. Dit is vooral het geval wanneer de dingen niet lopen zoals het de bedoeling is. Denk bijvoorbeeld aan een kind dat zijn best niet lijkt te doen op school of dat vervelend en onaangepast gedrag vertoont. Of denk aan een medewerker die vaak steeds maar loopt te klagen en niet echt zijn schouders onder zijn werk lijkt te zetten. In zulke situaties hebben we vaak de neiging om de druk wat op hen op te voeren.

De neiging om boos te reageren

Als iemand steeds niet doet wat jij van hem of haar verwacht dan kun je frustratie voelen en boos worden. Het is dat heel begrijpelijk als je je stem gaat verheffen en een dwingende, dreigende toon krijgt. Ik hoorde een ouder laatst zeggen: “Potverdorie! Wat hadden we nou afgesproken? Nog een keer en ik stuur je naar je kamer! Begrepen?” Toen het kind niet antwoordde werd op strenge toon herhaald: “Heb je dat begrepen, vroeg ik!” Een docent hoorde ik zeggen: “Stop die telefoon in je tas! Hoe vaak moet ik dat nog zeggen?!”Een leidinggevende hoorde ik zeggen: “Het interesseert me niet of je dat leuk vindt of niet. Je moet het gewoon doen! Klaar uit!”

Trots op onze strengheid

Het is best begrijpelijk dat we de druk opvoeren als mensen steeds niet doen wat we met ze hebben afgesproken of wat we van ze hebben gevraagd. Door ze nog eens op indringende toon duidelijk te maken wat we van ze verwachten begrijpen ze misschien beter wat ze moeten doen. Het klinkt zo logisch dat onder druk zetten vaak nodig en nuttig is dat veel mensen wel een zekere trots hebben over het feit dat ze zichzelf als streng zien.

Averechtse effecten

Maar als we goed opletten (en het systematisch onderzoek dat gedaan wordt goed volgen, zie bijvoorbeeld dit onderzoek) dan zien we meestal het volgende: hoe harder we drukken, hoe slechter het wordt. Als we zo’n strenge, dreigende toon kiezen dan leidt dat meestal tot een averechts effect. De ontvanger van de boodschap voelt zich meestal helemaal niet begrepen en prettig. Onze dwingende toon zet de relatie met hen onder druk. En alsof dat nog niet erg genoeg is: ook de kans dat ze gaan doen wat we willen wordt er niet groter door, in veel gevallen zelfs kleiner.

Dwang verslechtert motivatie

Door ons zo dwingend op te stellen belemmeren we doorgaans twee belangrijke processen. In de eerste plaats belemmeren we dat mensen zelf gaan inzien waarom het belangrijk is wat we van ze vragen. Ze gaan niet meer doen wat belangrijk is omdat ze zelf ook inzien dat dat belangrijk is maar vooral omdat ze zich gedwongen voelen. Impliciet redeneren ze als volgt: ik doe dit niet omdat ik het zelf wil maar omdat ik er toe gedwongen wordt. En ze concluderen dat ze het zelf niet willen. Zo gauw de druk verdwijnt houden ze dan ook vaak op met het vertonen van het gewenste gedrag. Het gedrag is niet eigen geworden; anders gezegd: het is niet geïnternaliseerd. In de tweede plaats belemmert onze strenge aanpak dat mensen de activiteit die ze van ons moeten vervullen als interessant kunnen zien. Anders gezegd: mensen onder druk zetten vermindert hun intrinsieke motivatie voor de activiteit. Een onder druk zettende aanpak werkt vaak niet goed voor de relatie en ook niet voor prestaties.

Begrip, uitleg, autonomie

Hoe begrijpelijk het ook is dat we soms een sterke neiging voelen opkomen om anderen onder druk te zetten en streng of dreigend toe te spreken, er is waarschijnlijk vrijwel altijd een betere aanpak denkbaar. Deze effectievere aanpak kenmerkt zich door kalmte en begrip gekoppeld aan geduldig en vasthoudend blijven toelichten wat de bedoeling is en waarom dat belangrijk is en aan het bieden van een zekere mate van vrijheid om zelf keuzes te maken.