We waarderen eerlijkheid en veroordelen bedrog. Begrijpelijk, want eerlijkheid heeft veel voordelen en leugens en bedrog kunnen veel schade opleveren. Tegelijk beseffen we dat niemand altijd volledig eerlijk is. Iedereen liegt wel eens in bepaalde omstandigheden. En dan heb ik het niet eens over het verzwijgen van wat je denkt of het zeggen van iets wat waar is maar toch misleidend. Ik heb het over het bewust zeggen van dingen waarvan we weten dat ze niet waar zijn. En we doen dit allemaal van tijd tot tijd. Waarom doen we dat? En wanneer is het acceptabel om te liegen? Emma Levine en Matthew Lupoli leggen dit helder uit in een nieuw artikel.
| Trainingen Progressiegericht Werken |
We veroordelen schadelijke leugens
De algemene norm is om eerlijkheid te waarderen en bedrog te veroordelen. We willen het liefst dat we ander mensen eerlijk tegen ons zijn en we begrijpen dat anderen graag willen dat wij eerlijk tegen hen zijn.
Het is wel belangrijk om te vermelden dat bij het veroordelen van leugens vooral gedoeld wordt op schadelijke leugens: leugens die anderen benadelen. Ze hebben het doel om voordeel voor jezelf te bereiken ten koste van de ander. Mensen die schadelijke leugens gebruiken gaan we het liefst zoveel mogelijk uit de weg.
Prosociale leugens: leugens om bestwil
Er is ook een ander soort leugen dat minder vaak veroordeeld wordt: prosociale leugens. Bij prosociale leugens is sprake van een conflict van morele waarden. Het doel om eerlijk te zijn concurreert met iets anders wat we ook belangrijk vinden, namelijk om anderen te helpen. We spreken daarom vaak van leugentjes om bestwil. Je liegt ten behoeve het (veronderstelde) belang van de ander.
In onderstaande (door mij vrij vertaalde tabel) vatten Levine & Lupoli samen wat er tot nu toe bekend is over prosociale leugens (in het originele artikel zijn tevens literatuurverwijzingen opgenomen):
In welke situaties zijn leugens acceptabel?
In een volgende tabel (door mij vertaald) gaan de auteurs in op situaties waarin liegen meer acceptabel is vanwege het voorkomen van onnodige schade voor de persoon waartegen gelogen wordt.
Conclusie
We kunnen eerlijkheid hoog in het vaandel blijven houden. Maar tegelijk kunnen we begrijpen dat eerlijkheid niet altijd wenselijk is en dat oneerlijkheid niet altijd onacceptabel is. Eerlijkheid is namelijk niet de enige waarde in het leven die we hoog willen houden. In veel situaties streven we niet alleen naar eerlijkheid maar ook naar andere dingen die de moeite waard zijn, zoals het willen helpen van andere mensen en het voorkomen van onnodig leed.
Can a pathological liar be cured? with Drew Curtis, PhD, and Christian L Hart, PhD
shorturl.at/AFRZ8
Waarom de top 16 ‘lichaamstaal’-tekens van leugendetectie nep zijn (deep dive)
https://psycnet.apa.org/record/2023-51129-001
► Onderzoek over hypocrisie (Huppert et al., 2023): deze studie onderzoekt waarom hypocrisie veel voorkomt in ons persoonlijke, professionele en politieke leven, ondanks de bekende negatieve gevolgen. De onderzoekers stellen dat hypocriet moreel absolutisme de voorkeur geniet boven het toegeven van morele flexibiliteit vanwege de daarmee gepaard gaande sociale kosten. Zij deden zes studies met 3.545 deelnemers over eerlijkheid en ontdekten dat mensen die flexibele standpunten over eerlijkheid toegeven (bv. “Het is soms goed om te liegen”) meer gestraft worden dan mensen die hypocriet absolute standpunten over eerlijkheid innemen (bv. “Het is nooit goed om te liegen”) maar zich daar niet altijd aan houden. Hoewel de meeste mensen geen absolute standpunten tegen misleiding innemen, vertrouwen zij communicatoren met absolute eerlijkheidsstandpunten meer dan degenen met flexibele eerlijkheidsstandpunten. Dit komt omdat zij absolute standpunten zien als betrouwbare indicatoren van toekomstige eerlijkheid, zelfs als de communicator inconsistent gedrag heeft vertoond. Uit het onderzoek blijkt ook dat communicatoren, waaronder Amerikaanse overheidsfunctionarissen, zich bewust zijn van de sociale kosten van morele flexibiliteit. Dit onderzoek helpt om de psychologie van eerlijkheid en de hardnekkigheid van hypocrisie in onze samenleving beter te begrijpen.
Open link
► Deze onderzoeken laten zien dat er geen bewijs is voor de veronderstelling dat schaarste van middelen leidt tot egoïstische oneerlijkheid. Mensen geloven dit vaak ten onrechte. Armoede op nationaal niveau bleek geen invloed te hebben op de neiging tot oneerlijkheid uit eigenbelang. Daarnaast denken de meeste mensen, vooral mannen en personen met een lage mate van Vriendelijkheid, onterecht dat mensen in armere landen meer geneigd zijn tot zelfdienende oneerlijkheid.