Het Dunning-Kruger effect komt er, kort gezegd, op neer dat er competentie nodig is om incompetentie te herkennen. Dit brengt met zich mee dat mensen die relatief incompetent zijn minder goed in staat zijn om hun eigen incompetentie te herkennen. Kruger & Dunning (1999) en Dunning et al. (2003) lieten zien dat er bij incompetente mensen sprake is van een zelfoverschattingseffect: mensen met een lage prestatie overschatten hun eigen prestatie. Hoe hoger de prestatie, hoe minder sterk het zelfoverschattingseffect is. Mensen met zeer hoge prestaties onderschatten hun eigen prestaties in deze onderzoeken zelfs. Dit verschijnsel brengt de pijnlijke situatie met zich mee dat zij die het laagst presteren relatief het sterkst geneigd zijn om de noodzaak voor hun groei of verbetering te onderschatten. Een nieuw onderzoek van Pennycook et al. (2017) brengt nog een verdieping aan in deze inzichten.

Onderzoek 1: bevestiging Dunning-Kruger effect

Zij deden twee onderzoeken. In onderzoek 1 (N=183) namen zij twee vragenlijsten af. De eerste was de Cognitive Reflection Task (CRT). Dit is een test die bestaat uit vier wiskundige/rekenkundige opdrachten. Ook namen ze de Need for Cognition (NC) vragenlijst af. Deze vragenlijst meet hoe mensen hun eigen analytische capaciteit inschatten en hoeveel plezier ze beleven aan het doen van analytisch uitdagende activiteiten. In dit onderzoek werd het Dunning-Kruger effect opnieuw gevonden. Hoe slechter mensen scoorden op de CRT, hoe meer zij hun eigen prestatie overschatten. De hoogst scorende mensen onderschatten hun eigen prestatie enigszins (zie figuur rechts).

Een tweede resultaat dat zij vonden was dat de scores op de Need for cognition sterker samenhingen met hoe mensen hun eigen prestaties inschatten dan met hun feitelijke prestaties (op de CRT). Dit suggereert dat het zelfoverschattingseffect (het Dunning-Kruger effect) de scores op de NC-schaal vertekent. Hoe meer mensen hun analytische prestaties overschatten, hoe meer ze ook geneigd zijn hun analytische capaciteit en stijl te overschatten. Anders gezegd: de laag scorende respondenten, die meer intuïtief dan analytisch presteerden, zagen zich onterecht als tamelijk analytisch.

Onderzoek 2: bevestiging dat laagscoorders niet weten hoe weinig analytisch ze denken

Om het gevonden effect te toetsen namen de onderzoekers in onderzoek 2 (N=341) de onderzoekers naast de twee eerder genoemde instrumenten nog een instrument af: de Heuristics-and-biases battery (H&B) wat ook een prestatiegebaseerd instrument voor analytisch (versus intuïtief) denken is. De gegevens in dit onderzoek zijn te zien in de figuur rechts. Het Dunning-Kruger effect is nog geprononceerder te zien dan in onderzoek 1. Bij laag scorende respondenten is er vergeleken met de H&B-scores een sterk overschattingseffect, bij de hoogst scorenden een sterk onderschattingseffect.

Reflectie: Dunning-Kruger als obstakel voor progressie

De meest intuïtief denkende (versus analytisch) denkende mensen schatten niet alleen hun eigen analytische objectief gemeten prestaties te hoog in maar ook de mate waarin zij analytisch gericht zijn (need for cognition). Ze hebben niet alleen weinig zicht op hoe relatief slecht ze presteren op analytische taken maar ook op hoe relatief weinig analytisch hun denkstijl is. Dit bevestigt het probleem dat de minst analytisch gerichte en capabele mensen in het algemeen het minst door hebben dat ze in deze dingen beter zouden kunnen worden. En dat laatste zou wel degelijk goed zijn voor henzelf en voor anderen.

Analytisch denken, zo blijkt uit een onderzoek van Pennycook et al. (2015) hangt namelijk samen met verschillende factoren die psychologisch relevant zijn in het alledaagse leven.  Ze zijn minder goedgelovig (en dus manipuleerbaar) als het gaat om religieuze en paranormale beweringen en samenzweringstheoriën, ze hechten minder aan traditionele morele waarden (staan dus meer open voor verandering van normen en waarden), ze zijn meer creatief en staan meer open voor het gebruik van technologie. Samengevat lijken mij dit belangrijke factoren als we met elkaar progressie willen blijven boeken.