Albert Bandura
In april 2025 schreef Albert Bandura postuum geschiedenis door als eerste psycholoog de grens van één miljoen Google Scholar-citaties te doorbreken (op het moment dat ik dit schrijf: 1.004.423)*. Om dit in perspectief te plaatsen (afgeronde cijfers, april 2025): Sigmund Freud: 725.000 citaties, de invloedrijke zelfdeterminatietheoretici Richard Ryan en Edward Deci respectievelijk 660.000 en 560.000, Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman 600.000, Nobelprijswinnaar Herbert Simon 470.000, en Jean Piaget: 470.000. Bandura’s indrukwekkende cijfers onderstrepen zijn uitzonderlijke en blijvende invloed op de psychologie en daarbuiten. Ik vind het een leuke aanleiding om even stil te staan bij Bandura. In dit artikel belicht ik wie hij was, welke kernideeën hem zo invloedrijk maakten – met speciale aandacht voor zijn concept self-efficacy.
Wie was Albert Bandura?
Albert Bandura (4 december 1925 – 26 juli 2021) was een Canadees-Amerikaanse psycholoog, geboren in het kleine Mundare, Alberta, als kind van Poolse en Oekraïense immigranten. Na zijn bachelor aan de University of British Columbia behaalde hij zijn PhD. in klinische psychologie aan de University of Iowa in 1952. Vanaf 1953 was hij verbonden aan Stanford University, waar hij bleef tot zijn emeritaat in 2010. Gedurende zijn lange carrière bekleedde hij belangrijke posities, waaronder het voorzitterschap van de American Psychological Association (APA) in 1974. Hij ontving talloze onderscheidingen voor zijn werk, waaronder de prestigieuze National Medal of Science in 2016, uitgereikt door president Barack Obama.
Ideeën en impact
Bandura was een sleutelfiguur in de verschuiving van het strikte behaviorisme naar de cognitieve psychologie. Hij benadrukte dat leren niet alleen plaatsvindt door directe ervaring (beloning en straf), maar ook door observatie en interne mentale processen. Vier van zijn bijdragen springen eruit:
- Sociaal-leren-theorie (Social Learning Theory): Bandura’s vroege werk stelde dat mensen leren door het observeren van anderen (modellen) en de gevolgen van hun gedrag. Dit werd geïllustreerd door zijn beroemde Bobo doll-experiment (1961), waarin kinderen die volwassenen agressief zagen omgaan met een pop, dit gedrag imiteerden, vooral als het model werd beloond. Dit toonde de kracht van observationeel leren aan.
- Sociale cognitieve theorie (Social Cognitive Theory) & Agentisch mensbeeld: Later breidde Bandura zijn theorie uit tot de SCT. Hierin introduceerde hij het concept van triadische reciprociteit: een continue wisselwerking tussen gedrag, persoonlijke factoren (cognities, emoties, biologie) en de omgeving. Centraal staat het agentische mensbeeld: mensen zijn proactieve, zelf-organiserende, zelf-reflecterende en zelf-regulerende wezens die invloed uitoefenen op hun eigen leven, in plaats van passieve producten van hun omgeving.
- Self-efficacy (Zelfeffectiviteit): Dit concept, dat voortkwam uit onderzoek naar fobieën, verwijst naar het geloof in de eigen bekwaamheid om specifieke taken uit te voeren en doelen te bereiken. Het werd een hoeksteen van de SCT en een van Bandura’s meest invloedrijke bijdragen.
- Brede praktijktoepassingen: Bandura zocht actief naar manieren om zijn theorieën toe te passen in de praktijk. Zijn werk vormde de basis voor interventies in onderwijs (stimuleren van leerling- en leraar-efficacy), klinische psychologie (modeling-therapieën), gezondheidsbevordering (via Entertainment-Education programma’s die rolmodellen gebruiken) en beleid.
Self-efficacy uitgediept
Self-efficacy is dus de overtuiging in het eigen vermogen om de handelingen te organiseren en uit te voeren die nodig zijn om specifieke doelen te bereiken of prestaties te leveren (“Geloof ik dat ik dit kan?”). Het is taak- en contextspecifiek en beïnvloedt welke uitdagingen mensen aangaan, hoeveel inspanning ze leveren, hoe lang ze volhouden bij tegenslag en hoe ze omgaan met stress en emoties. Volgens Bandura wordt self-efficacy versterkt door vier belangrijke bronnen:
- Succeservaringen (Mastery experiences): Zelf succesvol een taak uitvoeren.
- Observatie van anderen (Vicarious experiences/Social modeling): Anderen (vergelijkbaar met jezelf) succesvol een taak zien uitvoeren.
- Verbale overtuiging (Verbal persuasion): Aangemoedigd worden door anderen die geloven in jouw kunnen.
- Interpretatie van fysiologische en emotionele toestanden (Physiological and affective states): Hoe je lichamelijke reacties (bv. hartkloppingen) interpreteert; niet als teken van onvermogen, maar als normale spanning.
Hoe verhoudt self-efficacy zich tot competentie en groeimindset?
Om self-efficacy scherp te onderscheiden van enigszins verwante concepten, zie onderstaande tabel:
| Begrip | Kernvraag | Focus | Tijdshorizon | Voorbeeld |
|---|---|---|---|---|
| Competentie (ZDT) | Voel ik mij effectief? | Ervaren bekwaamheid | Heden | Je merkt tijdens het oefenen dat je progressie boekt. |
| Self-efficacy (Bandura) | Denk ik dat ik dit kan? | Verwachte bekwaamheid (specifiek) | Nabije toekomst | Je verwacht morgen een overtuigende presentatie te geven. |
| Groeimindset (Dweck) | Kunnen capaciteiten groeien? | Overtuiging over ontwikkelbaarheid | Levensloop | Je gelooft dat je taalvaardigheid verbetert door oefening. |
Samengevat: waar competentie (uit de zelfdeterminatietheorie) een fundamentele psychologische behoefte is om je bekwaam te voelen, is self-efficacy een toekomstgerichte verwachting over je kunnen in een specifieke situatie. Een groeimindset is de algemene overtuiging dat je vaardigheden kunt ontwikkelen, wat een vruchtbare bodem kan zijn voor het verhogen van zowel self-efficacy als de ervaren competentie.
Afsluiting
Albert Bandura’s nalatenschap is groot. Hij was een spilfiguur in de paradigmaverandering van het behaviorisme naar de cognitieve psychologie. Zijn werk toonde aan dat mensen niet alleen reageren op hun omgeving, maar deze ook actief vormgeven door observatie, reflectie en doelgericht handelen. Zijn concept self-efficacy vormt een cruciale schakel tussen het leren van gedrag en het daadwerkelijk uitvoeren ervan, gedreven door het geloof in eigen kunnen. Dit concept heeft, samen met zijn bredere sociale cognitieve theorie, sporen nagelaten in therapie, onderwijs, sport, gezondheidsbevordering en organisatiepsychologie. De meer dan één miljoen citaties zijn een getuigenis van de blijvende relevantie van zijn ideeën. Bandura blijft een inspiratiebron voor iedereen die geïnteresseerd is in menselijk leren, motivatie en de mogelijkheid tot groei en verandering.
* Ik hoorde dit via Robert Sternberg.
“grens van één miljoen Google Scholar-citaties te doorbreken” is indrukwekkend, maar je geeft onterecht daarmee de indruk dat dit een bewijs is van de degelijkheid van zijn theorieën.
Ik ga hier Badura’s bijdragen niet bestrijden, ik denk dat hij inderdaad zeer belangrijk is geweest in de evolutie van psychologie, maar dat kan niet gezegd worden van de tweede in dat lijstje, Freud, die eigenlijk vooral een hele grote groep in een dwaalspoor gebracht heeft en door zijn grote invloed de evolutie van de psychologie eerder heeft vertraagd dan versneld.