Populisme is terug en democratieën staan onder druk. Helaas slagen populisten er wereldwijd in macht te verkrijgen en deze uit te breiden. Hoe doen ze dat? Ogenschijnlijk zijn dit soort populisten nogal eens clowneske en lachwekkende figuren. Poetin laat zich fotograferen terwijl hij met ontbloot lichaam paardrijdt. Thierry Baudet doet allerlei clowneske dingen: komt verkleed als militair in de tweede kamer, laat zich naakt in de branding fotograferen en liggend op een vleugel. Ook andere autocraten zoals Trump, Hitler en Mussolini werden gezien als lachwekkende types. Maar we kunnen deze types beter niet onderschatten. Er zit een methode in hun gekte. Hieronder probeer ik enkele elementen van hun methode, zoals ik die waarneem, te beschrijven.
1. Het autocratische narratief
Autocraten zoals Hitler, Poetin, Trump en Baudet komen op in verschillende landen en in heel verschillende contexten. Het narratief dat ze aan hun volgelingen presenteren heeft daarom veel unieke elementen. Maar er zijn ook gemeenschappelijke elementen. Enkele van die gemeenschappelijke elementen zijn:
- Ons verleden was glorieus
- We worden bedreigd van buitenaf en binnenuit
- Huidige machthebbers (de hele gevestigde orde) doen niets (laten het gebeuren/werken mee)
- Alleen IK doorzie dit volledig en kan het oplossen
- Door mij de macht te geven kan ik het glorieuze verleden doen herleven en een glorieuze toekomst laten ontstaan
Hitlers term Derde Rijk verwees naar twee eerdere (verondersteld) glorieuze perioden in het Duitse verleden, het oude Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie (843-1806) en het Duitse Keizerrijk (1871-1918). Hitler schetste dat de Duitse glorie werd aangevallen door Joden, het kapitalisme en het communisme. Hij beloofde de oude glorie te laten herleven in de vorm van een duizendjarig rijk.
Trump verwees met zijn term MAGA, make America Great Again ook naar een oude glorieuze tijd die hij kon laten terugkeren. Hij beschreef ook veel partijen die een bedreiging zouden vormen voor de VS (China, immigranten uit Mexico, ISIS, etc.). Hij beschreef de Amerikaanse machthebbers als idioten en stelde dat hij alleen Amerika weer ‘great’ kon maken.
Volgens Beatrice de Graaf is Poetin eveneens bezig met het doen herleven van oude glorie. Hij zou Rusland zien als het Derde Rome (lees meer).
Ook Thierry Baudet gebruikt een dergelijk narratief: reclamespotjes van zijn partij beschrijven het (verondersteld) glorieuze verleden van Nederland. Vervolgens beschrijft Baudet hoe die Nederlandse glorie bedreigd wordt door internationale machten, zoals de EU een verondersteld complot vanuit het World Economic Forum (The Great Reset). Baudet beschrijft onze politieke leiders als sukkels en stelt bovendien dat onze politieke elite een kartel vormt. Ook instituties als de media, de rechterlijke stand en de wetenschap kunnen volgens Baudet niet vertrouwd worden. Alleen hij snapt hoe het zit en kan de bedreigingen weerstaan en een glorieuze toekomst brengen.
2. De dictatormethode
Als namen als Trump en Baudet vallen, zeggen veel mensen iets als: “Ach, die vent is niet goed bij zijn hoofd!” Maar gek of niet, er ligt een methode ten grondslag aan wat ze doen. Die methode komt neer op het verwerven en behouden van macht door het blijven voeden van angst. Door angst op te wekken krijgen ze aandacht en brengen ze mensen in een toekomst van overmatige waakzaamheid en irrationaliteit. In deze toestand staan ze open voor een sterke leider die met geweld de veronderstelde bedreigingen kan bestrijden en loyaliteit kan afdwingen.
Voor het handhaven van de macht en het blijven toepassen van repressie is het nodig om de angst te blijven voeden door te blijven wijzen op bedreigingen en vijanden (lees meer). Voor het behouden van de machtspositie in het eigen land is het voor dictators vaak noodzakelijk om te stellen dat het land bedreigd wordt van buitenaf. Dit dient voor het eisen van kritiekloze loyaliteit en het legitimeren van repressie.
3. Het boosheidsalgoritme
In een nieuw artikel beschrijft Michel van Baal nog op een andere manier hoe would-be autocraten te werk gaan. Hij noemt deze methode het boosheidsalgoritme. Dit bestaat uit de volgende stappen:
- Zeg iets extreems
- Mensen reageren daar boos op
- Kruip in de slachtofferrol
- Activeer je achterban om je te verdedigen
- Maak die steun te gelde (stemmen/donaties)
- Goto 1 (zo snel mogelijk)
Mensen als Trump, Bolsonaro en Baudet zeggen voortdurend extreme dingen. Baal stelt dat stap 6, het snel opnieuw zorgen voor ophef door nieuwe extreme uitspraken, ervoor zorgt dat je extreme uitspraken nooit aan je blijven plakken. Door de snelheid waarmee extreme uitspraken zich opvolgen hebben we geen tijd om rustig bij elke uiting stil te staan. Het is gewoon niet bij te houden. Baudet heeft al diverse malen laten blijken deze methode, die door Trump met verve werd toegepast, te omarmen. Hij zegt bewust op zoek te zijn naar ophef.
Drie fasen in de opkomst van dictaturen
Masha Gessen, auteur van Surviving Autocracy, noemt in haar boek Bálint Magyar, een Hongaarse socioloog die postcommunistische maffiastaten bestudeert waarin macht en rijkdom geconcentreerd is in een kleine groep (denk bijvoorbeeld aan Hongarije en Rusland). Magyar omschrijft drie fasen in de opkomst van autocratieën: 1. autocratic attempt, 2. autocratic breakthrough en 3. autocratic consolidation. Baudet is nog blijven steken in de eerste fase, Trump is gekomen tot in fase 2 en Poetin in fase 3.
Van de drie hierboven beschreven methoden lijkt het boosheidsalgoritme me vooral van toepassing in de fase van de autocratic attempt. De overige twee, het autocratische narratief en de dictatormethode zijn relevant voor alle drie de fasen.
Geloven ze het zelf?
Vaak wordt beweerd dat autocraten en would-be autocraten zelf de onzin geloven die ze verspreiden. Volgens hoogleraar Beatrice de Graaf, bijvoorbeeld is Poetin boos en getergd en ziet hij zichzelf als leider en redder van de heilige Russische natie. Ook over Baudet heb ik meerdere keren mensen horen beweren dat hij de onzin die hij verspreidt (over Coronacomplotten, de Great Reset, e.d.) zelf is gaan geloven. Over de vraag of (would-be) autocraten hun eigen verhalen geloven heb ik drie gedachten.
1. We weten het niet
De eerste is dat we het niet weten en misschien ook nooit zullen weten. We kunnen niet echt in het hoofd kijken van een andere persoon. Om geloofwaardig bij volgelingen over te komen moeten populisten hun verhaal zodanig vertellen dat in ieder geval de indruk ontstaat dat ze zelf geloven wat ze zeggen. Dit verklaart misschien waarom het lijkt alsof ze zelf geloven wat ze zeggen. Als ze er niet zelf in geloven dan doen ze er toch alles aan om de indruk te vestigen dat ze het wel geloven.
2. Vermoedelijk geloven ze het niet
De tweede is dat ik niet geneigd ben om te geloven dat ze hun eigen verhalen geloven. Tegenover de uitleg van Beatrice de Graaf (dat Poetin zichzelf ziet als beschermer van de oude Christelijke Russische cultuur) kan ik gemakkelijk een andere uitleg plaatsen. Als Poetin zo gedreven zou zijn vanuit die oude Christelijke waarden, hoe kan het dan zijn dat hij en zijn vrienden zelf miljardairs zijn en met volle teugen genieten van het Westerse kapitalisme met hun jachten, villa’s, voetbalclubs, decadentie en dergelijke?
Ook andere would-be autocraten hebben er dikwijls blijk van gegeven niet echt te geloven wat ze zeggen maar deze dingen puur vanwege het effect te zeggen. Hitler had het over de kracht van The Big Lie, Trump had het al lang voor zijn presidentschap over truthful hyperbole en Baudet heeft het over het doel van het creëren van ophef. Geen van deze mensen erkent ooit het eigen ongelijk, zelfs niet wanneer de feiten die hun ongelijk bewijzen duidelijk op tafel liggen.
3. Het doet er niet toe
De derde is dat het er niet toe doet of ze hun eigen verhalen geloven. In hun retoriek is te herkennen dat ze gekozen hebben voor een pad dat tot niets goeds leiden zal. Ook al zouden ze geloven wat ze zeggen, dan zou dit weinig veranderen in hoe we naar hen moeten kijken. Ze begeven zich op een gevaarlijk pad.
Conclusie
Dictaturen werken niet. Volg en steun je een populist? Kan gebeuren. Hun retoriek kan overtuigend klinken. Maar je hoeft er niet mee door te gaan. Je kunt er vandaag mee stoppen.
Je hoeft er niet mee door te gaan: https://www.nu.nl/politiek/6192407/senatoren-hiddema-en-frentrop-verlaten-fvd-vanwege-boycot-zelensky-speech.html
‘He knows that this is all a lie’: Trump insider claims ex-president told him he’s ‘playacting’ Tom Boggioni July 04, 2022 https://www.rawstory.com/donald-trump-lying/
Progressie: de exit van populist Boris Johnson https://www.nporadio1.nl/nieuws/buitenland/2f9005b0-1061-48e7-aa3c-ab1c82adea3e/boris-johnson-heeft-vertrek-als-premier-volkomen-aan-zichzelf-te-wijten
#Bexit
Diverging roads: Democracy, anocracy,
autocracy, dictatorship?
Sternberg & Fischer (2022)
https://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/27538699221128220
Sommige landen in de wereld zijn vervallen tot autocratie of regelrechte dictatuur. Andere zijn democratieën, anocratieën… (quasi-democratieën met kenmerken van zowel democratieën als autocratieën), of pseudo-democratieën (autocratieën die doen alsof ze democratieën zijn). Sommige van deze landen kunnen nog voorkomen dat zij in de val van de dictatuur trappen. val. Zij hebben een keuze, maar wat zullen zij doen? Dit artikel bespreekt de huidige staat van bestuur in de wereld, hoe autocraten ontstaan, en wat we kunnen doen – vooral in onze onderwijssystemen – om hun opkomst te voorkomen. Het versterken van de democratie, die volgens Freedom House op lange termijn gestaag afneemt, moet een prioriteit zijn voor het onderwijs van jonge mensen vandaag.
https://www.ad.nl/buitenland/hilariteit-om-trumps-grote-aankondiging-oud-president-verkoopt-kaarten-van-zichzelf-als-superman~aff58e4c/
https://tinyurl.com/4t3y3zba
Dit hoofdstuk bespreekt de rol van onzekerheid in de opkomst van populistische bewegingen in de politiek, evenals het gebruik van tribale ideologieën zoals nationalisme en marxisme om deze onzekerheid uit te buiten. Aan de hand van een evolutionair psychologisch kader betoogt het hoofdstuk dat tribalisme zekerheid, saamhorigheid en morele superioriteit biedt, wat gevoelens van onzekerheid en onveiligheid kan verlichten. Het voorbeeld van Hongarije wordt gebruikt om te illustreren hoe een land kan afglijden van democratie naar populistische autocratie. Inzicht in de paleolithische kenmerken van tribalisme wordt voorgesteld als een manier om de verbanden tussen onzekerheid, tribalisme en de opkomst van populistische bewegingen te begrijpen.
Open Link
► Hoewel er in de media veel aandacht wordt besteed aan conservatieve sentimenten in Nederland, toont onderzoek aan dat de bredere maatschappelijke trends juist een toename van progressieve opvattingen laten zien:
1. Nederlanders worden toleranter ten opzichte van andere religies en nationaliteiten,
2. er is toenemende acceptatie van vrouwenrechten, en LHBT+-rechten,
3. er is groeiend besef over het belang van klimaatactie,
4. er is groeiend vertrouwen in de wetenschap.
Deze progressieve verschuiving lijkt in strijd met het feit dat Nederland de afgelopen jaren steeds conservatiever heeft gestemd, maar dit kan gedeeltelijk worden verklaard doordat rechtse partijen hun standpunten hebben veranderd en progressiever zijn geworden op bepaalde gebieden.
Ondanks de opkomst van conservatieve stemmen, blijft de overgrote meerderheid van de Nederlandse samenleving progressief.
Open link
► Er is een nieuw wereldwijd verschil in gender aan het ontstaan waarbij de wereldbeelden van jonge mannen en vrouwen uit elkaar groeien. Dit verschijnsel, geïdentificeerd door onderzoekers zoals Alice Evans van Stanford University, toont aan dat onder dertigjarigen een significante ideologische kloof is ontstaan tussen jonge vrouwen, die progressiever zijn, en jonge mannen, die conservatiever lijken te zijn. Dit fenomeen is waargenomen in landen over de hele wereld. In de VS is er een verschil van 30 procentpunten in liberale overtuigingen tussen vrouwen en mannen van 18 tot 30 jaar, een kloof die binnen zes jaar is ontstaan. Soortgelijke trends worden waargenomen in Duitsland, het VK, Polen, Zuid-Korea, China, en Tunesië, waarbij jonge vrouwen neigen naar progressievere waarden, aangedreven door bewegingen zoals #MeToo. Deze verschuiving heeft geleid tot een diepe maatschappelijke verdeeldheid, met name in Zuid-Korea, waar de kloof tussen de geslachten extreem is en heeft bijgedragen aan een dalend huwelijks- en geboortecijfer. Het artikel benadrukt dat deze genderdivergentie in attitudes zichzelf in stand houdt en zich uitbreidt naar andere kwesties zoals immigratie en raciale rechtvaardigheid, voornamelijk onder jonge vrouwen, terwijl jonge mannen in sommige gebieden, zoals Duitsland, naar rechts verschuiven. Deze trend kan langdurige gevolgen hebben voor politieke participatie en maatschappelijke cohesie.
Open link
► Dit onderzoek richt zich op de vraag of jonge mannen in Nederland conservatiever worden ten aanzien van diverse sociale kwesties zoals vrouwen- en homorechten, abortus, en immigratie. Het onderzoek baseert zich op gegevens van de World Values Survey en de European Values Study die elke paar jaar duizenden Nederlanders ondervragen. Er zijn twee soorten meta-analyses uitgevoerd: ten eerste een longitudinale analyse van de standpunten over tijd, en ten tweede een vergelijkende analyse met eerdere generaties. De bevindingen tonen aan dat jonge mannen in feite progressiever zijn geworden op veel fronten. Bijvoorbeeld, steun voor abortus en homorechten is significant gestegen, terwijl seksuele vrijheid nu breder geaccepteerd is. Hoewel jonge mannen iets minder vertrouwen hebben in mensen met een andere nationaliteit dan in 2017, is de meerderheid nog steeds tolerant. De algehele bevinding is dat er geen substantiële toename in conservatisme onder jonge mannen is. De relevantie van dit onderzoek ligt in het corrigeren van het publieke beeld dat media vaak schetsen, waarbij influencers zoals Andrew Tate ten onrechte als representatief worden gezien voor de jonge mannelijke generatie.