Een tijd geleden hoorde ik over een situatie waarin een leerling zich storend gedroeg in de klas. Ik zal hier, uit mijn hoofd, herhalen wat er gebeurde. De docent vroeg de leerling of die even rustig mee wilde doen met de les. De leerling reageerde hier niet direct op en ging door met zijn storende gedrag. Vervolgens maakten enkele andere leerlingen opmerkingen in de trant van: “Stuur hem er maar gewoon uit, mevrouw!”. De docent antwoordde: “Nee, ik stuur hem er niet uit”, waarop de vraag kwam: “Waarom niet? Hij doet hartstikke vervelend.” Daarop antwoordde de docent: “Als ik leerlingen eruit stuur, leren ze niet hoe je je in de klas gedragen moet. Daarom doe ik dat niet.” Vervolgens vroeg ze opnieuw aan de leerling om even rustig mee te doen en dat deed hij toen zonder morren. Deze aanpak lijkt misschien tegen-intuïtief. Moet je tegen lastige leerlingen niet gewoon hard optreden? Misschien niet. Een nieuw onderzoek geeft inzicht in wat er werkte in deze situatie.

Een straffende versus empathische reactie op probleemgedrag

Okonufa et al. (2016) deden onderzoek naar twee verschillende mindsets van docenten over probleemgedrag van leerlingen: een straffende mindset en een empathische mindset. De onderzoekers constateerden dat er een toename is in het Amerikaanse onderwijs in de neiging om problematische leerlingen te straffen door hen te verwijderen uit de klassituatie en de reguliere onderwijscontext. Op grond van eerder onderzoek verwachtten de onderzoekers dat deze manier van denken van docenten over probleemgedrag de problemen niet oplost maar groter maakt. Door de probleemleerling te verwijderen verdwijnt de mogelijkheid om het gewenste gedrag aan te leren, wordt de relatie tussen leerling en docent ondermijnd en ontstaat vervreemding bij de leerling. Hierdoor vergroten de problemen zich. Er ontstaat een negatieve spiraal.

Een cognitief empathische manier van reageren kan beter werken. Bij deze manier van reageren zie je het probleemgedrag niet als bewuste sabotage maar als gevolg van het feit dat de leerling nog niet goed geleerd heeft wat er van hem of haar verwacht wordt in de situatie. De docent toont vertrouwen en respect voor de situatie en het perspectief van de leerling wat leidt tot een betere relatie wat vervolgens de kans weer vergroot dat de leerling zich houdt aan de regels in de klas. De onderzoekers deden enkele experimenten om deze verwachtingen te toetsen.

De empathische mindset kan eenvoudig opgewekt worden

In experiment 1 onderzochten ze of docenten (N=39) konden worden gestimuleerd om een empathische in plaats van een straffende mindset aan te nemen. De docenten werden random toegewezen aan één van twee condities. In de ene conditie kregen zij een artikel te lezen waarin het belang van goede relaties met probleemleerlingen werd benadrukt. In de andere conditie kregen ze een artikel te lezen waarin het belang van straffen werd benadrukt om grip te houden op de klas. Vervolgens werd deze docenten gevraagd te reageren op 3 incidenten van probleemgedrag. De groep die het empathie-artikel had gelezen waren minder straffend en meer empathisch. Het is dus mogelijk om de mindset van docenten relatief eenvoudig te beïnvloeden.

Meer respect voor de empathische reactie

In experiment 2 werd onderzocht of een empathische reactie op probleemgedrag het respect voor de docent en de motivatie voor de les intact zou laten. Studenten (N=302) werd gevraagd zich voor te stellen dat zij middelbare scholieren waren. In conditie 1 werden zij blootgesteld aan een straffend reagerende docent, in conditie 2 aan een empathisch reagerende docent. Zoals voorspeld werd de empathisch reagerende docent veel meer gerespecteerd dan de straffende docent.

Ten slotte werd een longitudinaal veldexperiment uitgevoerd waarin een korte online interventie werd toegepast in drie districten om bij wiskunde docenten een meer empathische manier van reageren op te wekken (Ndocenten=31; Nleerlingen=1682). Deze interventie hielp om het aantal van-school-sturingen terug te dringen van 9,6% naar 4,8%. Ook nam het respect van leerlingen voor docenten sterk toe.

Reflectie: hoe begrijpelijk het ook is dat docenten de neiging voelen opkomen om te straffen als leerlingen zich lastig gedragen, het lijkt er duidelijk op dat dit de problemen hoogstwaarschijnlijk erger maakt. Een reactie van begrip waarbij de leerlingen niet als lastig gelabeld worden en waarbij aandacht besteed wordt aan het aanleren van het gewenste gedrag lijkt een veel kansrijkere en verstandigere aanpak. Minder straf, meer respect.