In zowel het buitenland als in Nederland worden irrationaliteit en misleiding steeds vaker ingezet als politieke strategieën. Dit fenomeen, waarbij feiten ondergeschikt raken aan emoties en persoonlijke belangen, vormt een directe bedreiging voor democratische processen en de integriteit van politieke besluitvorming.

Wat bedoel ik met irrationaliteit en misleiding?

Irrationaliteit en misleiding in de politiek verwijzen naar tactieken zoals liegen, het presenteren van onlogische redeneringen, het doen van ongefundeerde uitspraken, het weigeren om toe te geven en weigeren om eerder gedane onjuiste beweringen te corrigeren. Politici die zich hieraan schuldig maken, framen hun daden als successen, ongeacht de realiteit. Door deze strategieën ondermijnen ze het publieke debat en verhinderen ze dat kiezers weloverwogen beslissingen kunnen nemen.

De voordelen voor politici

Politici die irrationele en oneerlijke tactieken hanteren, profiteren op verschillende manieren:

1. Aandacht trekken: Schokkende en onjuiste uitspraken zorgen voor media-aandacht, waardoor deze politici constant in de schijnwerpers staan.
2. Complexiteit vermijden: Door complexe vraagstukken te versimpelen met ongefundeerde claims, positioneren ze zichzelf als effectieve probleemoplossers.
3. Tegenstanders ondermijnen: Ze verdraaien de waarheid en verspreiden leugens om hun rivalen in diskrediet te brengen.
4. Afleiding creëren: Door de aandacht te vestigen op sensationele of irrelevante onderwerpen, kunnen oneerlijke politici de aandacht afleiden van belangrijke kwesties, en zo controle of verantwoordelijkheid ontlopen.
5. Emotionele resonantie: Irrationele retoriek kan sterke emoties zoals angst of woede oproepen, wat kiezers mobiliseert.

De aantrekkingskracht voor volgers

Ook aanhangers van deze politici ervaren voordelen door irrationaliteit te omarmen:

1. Eenvoudige antwoorden: Het biedt simpele oplossingen voor complexe problemen, wat aantrekkelijk is voor mensen die zich overweldigd voelen.
2. Bevestiging van bestaande overtuigingen: Irrationele uitspraken versterken vaak bestaande vooroordelen en overtuigingen.
3. Wij-zij-mentaliteit: Het creëert een gevoel van eenheid tegen een vermeende vijand of het establishment.
4. Minder verantwoordelijkheid: Door de normen van redelijkheid te negeren, worden aanhangers minder snel ter verantwoording geroepen voor hun opvattingen.

Hoe komen ze ermee weg?

Het normaliseren van irrationele en oneerlijke tactieken wordt ondersteund door een veranderde perceptie van politiek:

1. Normalisering van oneerlijkheid: Leugens en misleiding worden bewonderd als slimme strategieën in plaats van ethisch verwerpelijk te worden geacht.
2. Framing door de media: Commentatoren prijzen soms de effectiviteit van onethische tactieken zonder de morele implicaties te benadrukken.
3. Gebrek aan verantwoordelijkheid: Als er geen consequenties zijn voor irrationaliteit en misleiding, worden deze gedragingen aangemoedigd.

Een waarschuwing vanuit de VS en lessen voor Nederland

Donald Trump belichaamt deze tactieken in extreme mate, wat een directe bedreiging vormt voor democratische waarden. Zijn gedrag heeft ook in Nederland weerklank, waar vergelijkbare trends zichtbaar zijn.

Tara Vierbergen’s publicatie Welkom in het feitenvrije tijdperk, waar de onderbuik het voor het zeggen heeft en de feiten niet langer tellen laat zien hoe feiten in de Nederlandse politiek steeds meer worden verdrongen door onderbuikgevoelens. Dit patroon, dat zij treffend beschrijft als “feitenvrije politiek”, is vooral zichtbaar in de retoriek rondom migratie en de woningcrisis, waarbij groepen zoals asielzoekers worden geframed als zondebokken voor structurele problemen.

De strijd tegen moreel verval: Concrete actiepunten

Om deze ontwikkelingen tegen te gaan, kunnen burgers en organisaties verschillende concrete stappen ondernemen:

1. Fact-checking initiatieven ondersteunen: Word lid van of doneer aan organisaties zoals Nieuwscheckers of factchecknederland.afp.com. Deel geverifieerde fact-checks actief op sociale media. Meld misleidende politieke advertenties bij toezichthouders.
2. Actieve participatie in lokale politiek: Bezoek gemeenteraadsvergaderingen. Schrijf in voor spreekrechtmomenten. Organiseer buurtbijeenkomsten over politieke thema’s.
3. Mediawijsheid versterken: Volg cursussen kritisch denken (bijvoorbeeld via de Volksuniversiteit). Organiseer workshops over het herkennen van nepnieuws in je omgeving. Help ouderen en jongeren met het herkennen van desinformatie.
4. Politieke verantwoording stimuleren: Schrijf e-mails naar volksvertegenwoordigers. Organiseer petities voor meer transparantie. Steun journalistieke onderzoeksprojecten.

► Natuurlijk hoeft niet iedereen al deze dingen te doen. Het helpt al als je iets doet. Al was het alleen maar erover praten met je familie en kennissen. Je hebt meer invloed dan je denkt.

Conclusie: Spreek je uit tegen misleiding

Om de fundamenten van onze democratie te beschermen en te werken aan een rechtvaardigere samenleving, is het essentieel dat we ons uitspreken tegen irrationaliteit en misleiding in de politiek. We kunnen concrete stappen zetten om het tij te keren.

Lees ook:

• welkom in het feitenvrije tijdperk, waar de onderbuik het voor het zeggen heeft en de feiten niet langer tellen
• Het verschil tussen democratie-ondersteunend en democratie-ondermijnend
• Een groeimindset over de wereld doorbreekt de illusie van machteloosheid
• Illusie van machteloosheid: we hebben meer invloed dan we denken
• Aan de verkeerde kant van de geschiedenis staan
• Irrationality and cheating in politics: A warning against Trump