Daron Acemoglu, Simon Johnson en James A. Robinson, auteurs van het boek Why Nations Fail, zijn de winnaars in 2024 van de Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel. Deze prijs, vaak aangeduid als de Nobelprijs voor de Economie, werd toegekend voor hun onderzoek naar de vraag waarom sommige landen rijk zijn en andere arm. Hun werk legt uit hoe politieke en economische instellingen de welvaart van naties bepalen. Instellingen—de regels en systemen die bepalen hoe een samenleving functioneert—zijn volgens hen de sleutel tot het begrijpen van verschillen in welvaart en armoede.

Wat houdt hun onderzoek in?

Acemoglu, Johnson en Robinson onderzochten hoe instellingen—de regels en systemen die bepalen hoe een samenleving werkt—een cruciale rol spelen in de economische ontwikkeling van landen. Ze laten zien dat landen met sterke, inclusieve instellingen zich beter ontwikkelen en meer welvaart creëren, terwijl landen met zwakke, extractieve instellingen in armoede vast blijven zitten.

Inclusieve en extractieve instellingen

In hun onderzoek onderscheiden zij twee soorten instellingen:

1. Inclusieve instellingen: Dit zijn systemen die brede delen van de bevolking de kans geven om mee te doen aan de economie en de politiek. Mensen hebben eigendomsrechten, kunnen investeren en hun talenten ontwikkelen. Er zijn politieke rechten, zoals vrije verkiezingen, en economische vrijheid, zoals het starten van een bedrijf zonder angst dat eigendom wordt afgenomen. Deze instellingen zijn ‘inclusief’ omdat ze iedereen de kans bieden om te groeien en bij te dragen aan de samenleving.
2. Extractieve instellingen: Dit zijn systemen waarin rijkdom en macht worden geconcentreerd bij een kleine elite, terwijl de meeste mensen weinig vrijheid hebben. In dergelijke samenlevingen zijn de eigendomsrechten zwak, corruptie hoog en de economische kansen beperkt. Deze instellingen zijn ontworpen om rijkdom uit de samenleving te halen (te extraheren of onttrekken) en te concentreren bij de elite, zonder dat de brede bevolking hiervan profiteert.

Instellingen tijdens de kolonisatie

Acemoglu, Johnson en Robinson bestudeerden met name de politieke en economische instellingen die Europese kolonisten vanaf de 16e eeuw introduceerden in de gebieden die ze koloniseerden. Afhankelijk van de omstandigheden in deze gebieden, voerden de kolonisten verschillende soorten instellingen in:

1. Eigendomsrechten: In plaatsen waar Europeanen zich vestigden, zoals Noord-Amerika en Australië, werden sterke eigendomsrechten ingevoerd. Dit gaf mensen de zekerheid dat wat ze opbouwden ook van hen zou blijven, wat hen stimuleerde om te investeren en hard te werken. Dit leidde op lange termijn tot economische groei.
2. Politieke rechten: In deze gebieden werden ook politieke rechten ontwikkeld, zoals de mogelijkheid om leiders te kiezen of af te zetten. Hoewel deze samenlevingen aanvankelijk niet volledig democratisch waren, hadden burgers veel meer invloed en vrijheid dan in andere kolonies.
3. Arbeidssystemen: In gebieden met een grote inheemse bevolking, zoals Latijns-Amerika en delen van Afrika, ontwikkelden de kolonisten vaak repressieve systemen. Deze extractieve instellingen waren gericht op het exploiteren van de lokale bevolking en hulpbronnen, wat leidde tot langdurige armoede en instabiliteit.
4. Corruptie en rechtspraak: In extractieve samenlevingen ontbrak het vaak aan eerlijke rechtspraak, wat corruptie in de hand werkte en het vertrouwen in de overheid ondermijnde. Dit zorgde ervoor dat economische vooruitgang voor de brede bevolking moeilijk te realiseren was.

Waarom leiden inclusieve instellingen tot welvaart?

Inclusieve instellingen stimuleren economische groei en welvaart omdat ze brede delen van de bevolking toegang geven tot economische kansen en politieke rechten. In een samenleving met inclusieve instellingen kunnen mensen vrij investeren, hun capaciteiten ontwikkelen en profiteren van hun inspanningen. Dit bevordert innovatie, productiviteit en ondernemerschap, omdat individuen weten dat hun eigendomsrechten beschermd zijn en ze de vruchten kunnen plukken van hun harde werk. Daarnaast zorgen politieke rechten, zoals vrije verkiezingen, ervoor dat machthebbers verantwoording moeten afleggen, wat corruptie vermindert en het vertrouwen in het systeem vergroot.

Waarom leiden extractieve instellingen tot stagnatie?

In extractieve instellingen is het tegenovergestelde het geval. Deze systemen zijn ontworpen om rijkdom te concentreren bij een kleine elite, vaak ten koste van de rest van de bevolking. De meeste mensen hebben weinig economische vrijheid en eigendomsrechten, en corruptie is vaak wijdverbreid. Dit ontmoedigt investeringen en ondernemerschap, omdat er geen garantie is dat mensen kunnen profiteren van hun inspanningen. Bovendien maken extractieve politieke instellingen het moeilijk om de macht van de elite te betwisten, waardoor ongelijkheid en armoede blijven bestaan. Deze instellingen zorgen voor korte termijnwinsten voor een klein aantal machthebbers, maar belemmeren de langetermijngroei.

Relevantie van het onderzoek

1. Welvaartsverschillen verklaren: Het onderzoek van Acemoglu, Johnson en Robinson biedt een overtuigende verklaring voor de enorme welvaartsverschillen tussen landen. Het laat zien dat welvaart niet alleen afhangt van natuurlijke hulpbronnen of geografische ligging, maar vooral van de aard van de politieke en economische instellingen.
2. Langdurige impact van kolonisatie: Hun werk laat zien dat de politieke en economische instellingen die honderden jaren geleden werden ingevoerd, nog steeds een grote invloed hebben op de welvaart van landen. Landen die inclusieve instellingen ontwikkelden, zoals de VS en Canada, zijn veel welvarender dan landen met extractieve instellingen, zoals veel delen van Afrika en Latijns-Amerika.
3. Mogelijkheid tot verandering: Hoewel instellingen vaak lang standhouden, laat het werk van deze onderzoekers zien dat verandering mogelijk is. Als landen erin slagen hun extractieve systemen te hervormen en inclusievere instellingen te ontwikkelen, kunnen ze alsnog economische groei realiseren. Dit biedt hoop voor landen die momenteel worstelen met corruptie en armoede.

De verschuiving van inclusieve naar extractieve instellingen in de VS

De inzichten van Acemoglu, Johnson en Robinson zijn ook relevant voor de huidige politieke situatie in de wereld. Landen zoals de Verenigde Staten, die traditioneel bekend staan om hun inclusieve instellingen, vertonen tekenen van een verschuiving richting extractieve instellingen. Democratische rechten staan onder druk, en politieke en economische macht raakt steeds meer geconcentreerd bij een kleine elite.

In de VS zien we pogingen om verkiezingen te manipuleren, de persvrijheid te beperken en de rechtspraak te politiseren. De groeiende kloof tussen rijk en arm en de toenemende polarisatie versterken deze verschuiving, wat de democratische fundamenten verder verzwakt. Autocratische leiders zoals Donald Trump kunnen deze ontwikkeling versnellen, waardoor de VS verandert in een land met meer extractieve instellingen, waarin de elite wordt beschermd en de bevolking minder invloed heeft.

Hoop op verandering

Toch laten Acemoglu, Johnson en Robinson zien dat verandering mogelijk is. Wanneer burgers zich mobiliseren en druk uitoefenen op de elites, kunnen inclusieve instellingen worden hersteld. Dit biedt perspectief op een betere toekomst, maar zonder deze mobilisatie dreigt de VS verder af te glijden naar een autocratisch, extractief systeem.

Lees ook:

• Pleidooi voor democratie vanuit een psychologisch perspectief
• Het verschil tussen democratie-ondersteunend en democratie-ondermijnend
• Is de wereld minder democratisch aan het worden?
• Een groeimindset over de wereld doorbreekt de illusie van machteloosheid
• De nadelige effecten van economische ongelijkheid
• SPI 2024: Wereldwijd Alarm: Sociale Progressie in Recessie