In veel landen worden debatten harder en gepolariseerder, terwijl de bereidheid om echt naar elkaar te luisteren onder druk staat. In plaats van te proberen de ander te begrijpen, zijn mensen vaak bezig met overtuigen, corrigeren of wegzetten. Een studie van Moin et al. (2025) onderzoekt of een relatief korte training in hoogwaardig luisteren mensen kan helpen om beter te luisteren naar iemand met wie ze diepgaand van mening verschillen. Ook kijkt de studie naar wat dit doet met zelfinzicht en attitudeverandering.

Wat is hoogwaardig luisteren?

De auteurs beschrijven luisteren als een actief sociaal gedrag: aandacht geven, proberen te begrijpen en laten merken dat je de spreker als persoon waardeert. In deze studie gaat het om een vorm van hoogwaardig luisteren. Hoogwaardig luisteren betekent concreet dat de luisteraar: 1) zichtbaar aandacht geeft aan de spreker, 2) probeert de redenering en beleving van de ander te begrijpen en die in eigen woorden teruggeeft, 3) de welwillende intentie heeft om de ander tot zijn recht te laten komen, niet om het gesprek te “winnen”. Het gaat er dus om dat de spreker zich gehoord, begrepen en serieus genomen voelt, juist wanneer er fundamentele meningsverschillen zijn.

Het onderzoek in grote lijnen

Voor deze studie selecteerden de onderzoekers 320 volwassenen uit 75 landen. Deelnemers werden willekeurig toegewezen aan een trainingsgroep, die zes uur luistertraining kreeg, verspreid over drie weken, of een wachtrijgroep, die de training pas later ontving. De training bestond uit uitleg over hoogwaardig luisteren en praktische oefeningen met bijvoorbeeld lichaamstaal, stilte, mindfulness en zelfcompassie. De nadruk lag op luisteren naar standpunten waarmee je het sterk oneens bent. Deelnemers leerden ook om eigen interne reacties op te merken zonder daar direct naar te handelen.

Na afloop van de training (of vlak vóór de training, bij de wachtrijgroep) voerden deelnemers een gesprek van vijftien minuten met iemand met een tegengestelde mening over een controversieel onderwerp. Voorbeelden zijn de invloed van sociale media of herstelbetalingen voor nazaten van tot slaaf gemaakten. Beiden kwamen aan de beurt als spreker en als luisteraar. In de experimentele gesprekken waren beide gesprekspartners getraind. In een deel van de gesprekken scoorden onafhankelijke observatoren live het zichtbare luistergedrag.

Wat maten de onderzoekers?

Na het gesprek vulden deelnemers vragenlijsten in over vier kernvariabelen: 1) Interactionele intimiteit: in hoeverre dit specifieke gesprek veilig, verbonden en begripvol aanvoelde, 2) Zelfinzicht: in hoeverre het gesprek hielp om eigen attitudes, waarden en prioriteiten te verhelderen, 3) Defensiviteit: de mate waarin iemand zich gespannen en beschermend, dan wel open en ontvankelijk voelde, 4) Attitudeverandering: de inschatting in welke mate het gesprek de eigen houding ten opzichte van het onderwerp had veranderd. Daarnaast beoordeelden observatoren non-verbaal luistergedrag, zoals oogcontact, open houding en zichtbare aandacht.

Belangrijkste resultaten

De luistertraining hing op meerdere manieren samen met hoe de gesprekken verliepen. De effecten waren middelgroot tot groot (ongeveer Cohen’s d = 0,39–0,94). Het effect op zelfinzicht was groot. De effecten op zichtbaar luistergedrag, interactionele intimiteit en ervaren attitudeverandering waren middelgroot. Kort samengevat:

1. Meer zichtbaar luistergedrag. Getrainde deelnemers lieten duidelijk meer kenmerken van hoogwaardig luisteren zien dan deelnemers in de wachtrijgroep.
2. Meer interactionele intimiteit. Gesprekspartners van getrainde luisteraars rapporteerden dat het gesprek veiliger en meer verbonden aanvoelde. Ze voelden zich ook beter begrepen.
3. Meer zelfinzicht. Getrainde deelnemers gaven in veel grotere mate aan dat het gesprek hen had geholpen om hun eigen houding en waarden te verhelderen.
4. Meer ervaren attitudeverandering. Deelnemers in de trainingsgroep rapporteerden vaker dat hun houding ten opzichte van het onderwerp was verschoven. Het gaat hier om subjectieve ervaring, niet om een inhoudelijke analyse van standpuntwijziging.
5. Geen verschil in defensiviteit. De training verlaagde defensiviteit niet. Mensen voelden zich dus nog steeds gespannen of kwetsbaar, ook wanneer luisteren en verbondenheid toenamen.

In aanvullende kwalitatieve reacties beschreven deelnemers de gesprekken als spannend maar waardevol. Ze gaven aan dat ze nieuwe perspectieven zagen en zich meer verbonden voelden met iemand met wie ze het fundamenteel oneens waren.

Hoe werken intimiteit en zelfinzicht?

De mediatieanalyses laten zien via welke routes de training samenhing met attitudeverandering. In vereenvoudigde vorm:

• Route 1 – via intimiteit en zelfinzicht (ongeveer 19% van het trainingseffect): Training → meer interactionele intimiteit → meer zelfinzicht → meer ervaren attitudeverandering.
• Route 2 – vooral via zelfinzicht (ongeveer 78% van het trainingseffect): Training → meer zelfinzicht → meer ervaren attitudeverandering.

De veronderstelde route via minder defensiviteit werd niet ondersteund. Defensiviteit hing wel negatief samen met interactionele intimiteit. Intiemere gesprekken gingen dus gepaard met minder defensieve gevoelens. De training zelf verlaagde defensiviteit echter niet.

Beperkingen van de studie

De auteurs noemen wel beperkingen. De studie werkte met vrijwillige deelnemers tussen 18 en 34 jaar, met een relatief hoog Engels taalniveau en toegang tot technologie, waardoor het om een selecte groep gaat en de resultaten niet zonder meer te generaliseren zijn. In de gesprekken waren bovendien vaak beide personen getrainde luisteraars, terwijl in de praktijk meestal slechts één partij training heeft gehad, zoals een coach, docent of leidinggevende. Het ging verder om één onlinegesprek met een onbekende, direct na de training, zodat nog onduidelijk is hoe sterk en hoe duurzaam de effecten zijn in langdurige relaties en alledaagse contexten. Tot slot bleek vooral non-verbaal luistergedrag betrouwbaar te scoren, terwijl verbale luistersignalen in deze live-setting lastiger objectief vast te leggen waren. Door de combinatie van randomisatie en voor- en nameting heeft het onderzoek wel een experimenteel karakter, maar de auteurs blijven toch voorzichtig met stevige causale conclusies.

Betekenis voor de praktijk

De studie laat zien dat een korte luistertraining samenhangt met vier dingen: 1) Luisteraars zijn zichtbaar aandachtiger en welwillender, 2) Het contact voelt veiliger en meer verbonden, 3) Luisteraars ontwikkelen meer zelfinzicht, 4) Mensen hebben vaker het gevoel dat hun houding is verschoven, ook als defensieve gevoelens blijven bestaan.

Voor progressiegerichte professionals biedt dit twee waardevolle aangrijpingspunten. Ten eerste kunnen zij zelf hoogwaardig luisteren inzetten in hun gesprekken, zodat cliënten, medewerkers of leerlingen zich veiliger voelen, meer gaan nadenken over hun eigen standpunten en eerder bereid zijn nuance toe te laten. Ten tweede kunnen zij hun gesprekspartners deze luistertechnieken expliciet aanleren, zodat die ze ook in hun eigen interacties met collega’s, leerlingen, ouders of naasten gaan toepassen en zo stap voor stap een meer verbindende gesprekscultuur helpen opbouwen.

Bron: Moin, F.K.T., Itzchakov, G., Kasriel, E. and Weinstein, N. (2025), Deep Listening Training to Bridge Divides: Fostering Attitudinal Change through Intimacy and Self-Insight. Journal of Applied Social Psychology, 55: 211-223. https://doi.org/10.1111/jasp.13086