De laatste jaren zijn er veel voorbeelden te zien van hoe we als mensen soms kunnen volharden in het geloven van dingen die niet waar zijn. Een willekeurige greep uit de enorm lange lijst van schijnwaarheden waar verrassend velen in geloven, is: het idee dat vaccins autisme veroorzaken, dat global warming een Chinese hoax is, dat homeopathische middelen werken en dat leerlingen allemaal hun unieke leerstijl hebben waaraan tegemoet gekomen moet worden in het onderwijs. Hoe kan het dat we zo gemakkelijk schijnwaarheden geloven?
Herhaling → begrijpen → geloven
Eén van factoren die ten grondslag ligt aan het geloven in schijnwaarheden is het gemak waarmee we beweringen kunnen begrijpen. Hoe gemakkelijker de bewering te begrijpen is, hoe gemakkelijker we hem voor waar aannemen. Eén van de dingen die bijdraagt aan het gemakkelijk begrijpen van een bewering is dat hij vaak herhaald wordt. Hoe vaker een bewering herhaald wordt, hoe gemakkelijker we hem begrijpen en hoe eerder we geneigd zijn hem te geloven.
Fazio et al. (2015) vroegen zich af of de aanwezigheid van kennis beschermt tegen het verschijnsel dat vaak herhaalde onwaarheden geloofd worden. Tot hun verrassing vonden zij in twee experimenten dat mensen zelfs wanneer zij de (echte) kennis hadden over het onderwerp schijnwaarheden gingen geloven wanneer deze herhaaldelijk werden aangeboden. Het feit dat een bewering gemakkelijk te begrijpen is, weegt blijkbaar nog zwaarder dan de kennis die we over het onderwerp hebben. Verwerkingsgemak heeft blijkbaar voorrang op kennis.
Kritische vragen stellen
Het bovenstaande wetende, doen we er denk ik goed aan om argwanend te worden wanneer (bijvoorbeeld) politici steeds maar dezelfde simpele boodschappen blijven herhalen. We zijn vermoedelijk veel kwetsbaarder voor manipulatie, politieke en religieuze propaganda en commerciële boodschappen dan we ons realiseren. Het kunnen onderscheiden van waarheid en schijnwaarheid is belangrijk. Een algemene manier om daar beter in te worden, is om onszelf een meer rationele en sceptische manier van omgaan met beweringen aan te leren. Een specifieke manier om daar beter in te worden is om gewaarschuwd te zijn als iemand ons steeds dezelfde eenvoudige stelling voorhoudt. In dat geval hebben we een extra reden om kritische vragen te stellen.
Wat heb je tegen homeopathie?
Hoi Karin, dat het niet werkt: https://www.google.nl/search?q=homeopathy+does+not+work&ie=utf-8&oe=utf-8&client=firefox-b-ab&gfe_rd=cr&ei=LQMuWMaSFdPW8gfMwKWwCQ
Ik vind het weinig open-minded om je op deze site bij omstreden onderwerpen als vaccinaties en homeopathie partijdig op te stellen, Coert. Jij zegt dat het schijnwaarheden zijn, anderen hebben daar een andere mening over. Misschien is dit juist wel een voorbeeld van een schijnwaarheid: als je het maar vaak genoeg hoort, ga je vanzelf geloven dat homeopathie niet werkt.
Maar zo kunnen we dan met alle tegengestelde beweringen omgaan. En voordat er een reactie komt over wetenschappelijk bewijs: ervaringen zijn even belangrijk als wetenschap. Jouw artikelen staan er vol mee.
Niet mee eens, Ellen. Het is geen kwestie van partijdigheid. En het is niet weinig open-minded. Om te weten of iets waar is heb je een methode nodig om te kunnen beoordelen of het waar is. Je eigen ervaring/interpretatie kan je aardig misleiden. Er is een enorme literatuur aan hoe mensen op allerlei manieren de werkelijkheid vertekend waarnemen. Als homeopathie zou werken dan zou het blijken uit systematisch en goed opgezet onderzoek. Maar zulke onderzoek laat zien dat het niet werkt. Dit is precies waarom ik het artikel schreef.
Behalve de eigen waarneming kan ook zogenaamd wetenschappelijke informatie behoorlijk misleidend zijn, afhankelijk van de belangen die ermee gediend zijn.
We zullen het niet eens worden, Coert, en dat is ook niet erg. Ieder heeft recht op zijn eigen waarheden, zullen we maar zeggen.. ;-)
Wie weet kunnen we het wel eens worden. We hebben natuurlijk allemaal onze eigen interpretatie van de werkelijkheid. Maar er is ook een werkelijkheid onafhankelijk van hoe we die interpreteren. Wetenschap is natuurlijk niet perfect. Daar heb ik al vaak over geschreven. Ook wetenschap kan gecorrumpeerd worden door commerciële belangen. Maar dat maakt niet dat wetenschappelijk bevindingen en persoonlijke interpretaties gelijkwaardig zijn. Dat zijn ze niet.
Deze discussie sluit ik hier. Mocht je interesse hebben om verder te praten over dit onderwerp per email, dan ben ik daar graag toe bereid.
Beste Ellen,
Het probleem met homeopathie is niet dat er mogelijks enkele wetenschappelijke publicaties zijn die slecht zijn uitgevoerd of door een belangengroep zijn gemanipuleerd. Het probleem is dat de basis van homeopathie zo absurd is dat ze indruist tegen de meest fundamentele weten van de fysica. Het is zo absurd dat, als zou blijken dat het wel werkt, we de volledige scheikunde moeten herschrijven. Via de link hieronder vind je een tekst waarin ik heb geprobeerd om heel gedetailleerd en begrijpelijk uit te leggen hoe homeopathie verondersteld wordt te werken. De meeste mensen denken dat homeopathie een soort kruidengeneeskunde is en daarom vinden ze het aannemelijk. Dat is het niet. Het is veel absurder. http://www.kritischdenken.info/hoe-werkt-homeopathie/
Ik stel voor dat als je daar nog commentaar op hebt je verder op mijn blog schrijft om Coerts blog te sparen.
homeopathie een schijnwaarheid?
wake up!
aarde was ook plat weet je nog?!
dat de wetenschap niet doorheeft dat een cassettebandje niet in een cd-speler werkt, geeft nog niet aan dat de cassette het niet doet (of viceversa!)
Beste Dolores, Bedankt voor je reactie. Hier is hoe ik het zie. De aarde ziet er plat uit dus het is niet gek dat we dachten dat hij plat is. Via de wetenschappelijke methode hebben we ontdekt dat wat we ervoeren niet klopt en dat hij rond is. Homeopathie lijkt te werken, om allerlei redenen, maar onderzoek laat zien dat het niet klopt. Ook ben ik het met Jozef (zie eerdere reactie) eens dat de theorie die ten grondslag ligt aan de homeopathie al duidelijk maakt dat het niet kan kloppen. De verdunning is zo groot dat je geen werkende stof meer overhoudt in de homeopathische middelen.
Beste Dolores, meer dan twintig jaar geleden gebruikte ik homeopathische middelen en vertelde iemand mij vervolgens dat homeopathie niet werkt. Ik was er flink van ondersteboven want voor mij was de homeopathie mijn laatste strohalm. De reguliere geneeskunde had geen antwoord op de vraag waar mijn klachten vandaan kwamen. Ik schoof de opnerking van die persoon boos terzijde als onzin. Maar, hoe moeilijk ik het ook vond om van iemand te horen dat homeopathie niet werkte, ben ik het wel zelf gaan onderzoeken. En ik kwam erachter dat het enige dat kan werken aan homeopathie is, dat het een placebo-effect kan hebben; doordat je gelooft dat het werkt, voel je je beter. Er zijn veel wetenschappelijke onderzoeken gedaan naar de werking van homeopathie en ze geven duidelijk aan: homeopathie werkt niet. Ik neem de wetenschappelijke methode om te komen tot kennis serieus, ook al vind ik soms de uitkomsten moeilijk of tegenintuitief. Toen mensen beweerden dat de aarde niet plat was, kregen ze ook heel wat te verduren, maar de wetenschap toonde hun gelijk. Vriendelijke groet, Gwenda Schlundt Bodien
Hoi Coert (en Gwenda). Wat een discussie over een korte vraag van mij. Ik vind Coert zijn antwoord superduidelijk. En de uitleg van Gwenda ook. En het zet mij aan het denken. Doeg Karin
Wat een slechte voorbeelden voor het overigens goede stuk. Waarschijnlijk zelf getrapt in het fenomeen schijnwaarheden Coert. Bij een reactie hieronder verdedig je jezelf door de methode wetenschappelijk ionderzoek als waarheid aan te nemen. Helaas is dat manipuleerbaar waardoor ook dat veelal schijnwaarheden zijn.
Groet, Desiree
Beste Desiree, Bedankt voor je reactie. Ik denk dat alle voorbeelden kloppen. Ik zie de wetenschappelijke methode niet als waarheid maar wel als de enige manier om waarheid van schijnwaarheid te onderscheiden. En natuurlijk kan de wetenschappelijke methode gecorrumpeerd worden (bijvoorbeeld door commercie) maar dat maakt niet de wetenschappelijke methode slecht maar datgene wat haar corrumpeert.
Weet wel dat er niet één waarheid bestaat vaak. Een doorn in het oog van de overheid is natuurlijk dat op internet zomaar allerlei alternatieve meningen geplaatst kunnen worden. Soms onzin maar vaak ook interessant en wel degelijk serieus te nemen. Alles vanuit de wetenschap bekijken kan natuurlijk, maar weet daarbij wel dat ook wetenschap bijstelt na verloop van tijd (of dat zou het moeten doen…) en niet altijd objectief is in verband met commerciële belangen, want die zijn er volop!
Zelf vind ik het niet aannemelijk is dat er meer dan één waarheid bestaat. Wel is het natuurlijk zo dat er veel interpretaties van de waarheid bestaan. Ik geloof niet dat het een doorn in de ogen van de overheid is dat er op internet zomaar allerlei alternatieve meningen kunnen worden geplaatst, zolang deze niet onwettelijk zijn. Onze grondwet garandeert vrijheid van meningsuiting. De overheid wil dus juist de mogelijkheid beschermen om allerlei meningen te kunnen uiten, zelfs als deze duidelijk onjuist zijn. Ik ben het er zeker mee eens dat commerciële belangen wetenschap kunnen corrumperen. In de geneeskunde en de farmacie levert dit een stevig probleem op. Mijn kritiek op homeopathie moet dan ook niet gezien worden als een kritiekloze houding tegenover de geneeskunde. Maar zoals ik laatst al schreef: we moeten niet de wetenschap bestrijden maar de factoren die haar corrumperen.
Of het vanuit de overheid kwam of niet: Jeroen Pauw opende zijn programma na een uitzending de vorige avond, dat het programma niet achter de mening stond van de anti-vaccers (klote term trouwens) en achter het reguliere vaccinatie programma stond. Die anti-vaccers hadden behoorlijk wat (te veel?) te vertellen gehad in die uitzending.
Of het vanuit de overheid kwam of niet (zeker wel dus): een grote campagne werd even daarvoor al gestart over vaccineren, omdat mensen afgingen op zogenoemde sprookjes Facebook berichten. Het was in de Linda te lezen en andere bladen en in doorsnee media kwam het aan bod dat het niet vaccineren dom en stom is. Je gaat mij niet vertellen dat allemaal eigen initiatieven waren, ik vermoed echt wel een gestuurde regie hierover van buitenaf.
Nu was er laatst ook sprake van een wetsvoorstel, voor de start van een zogenaamde Ministerie van Waarheid… Tja de waarheid, wie gaat die bepalen?
Beste Sizu, ik begrijp niet wat je bedoelt met je reactie. Je laatste vraag vind ik een heel goede: hoe komen we erachter wat waar is? Mijn idee: we kunnen nooit definitief weten wat waar is maar wel het onderscheid maken tussen pertinente onwaarheden en dingen die minder onwaar zijn. De manier omdat te doen is via systematisch onderzoek. Ik ben er helemaal niet voor om kritiekloos te kijken naar vaccinatieprogramma’s. Ook denk ik dat we onderscheid moeten maken tussen verschillende vaccinatieprogramma’s. Het ene is vermoedelijk veel belangrijker en noodzakelijker dan het andere. Ook hoeven we zeker niet uit te sluiten dat vaccinatieprogramma’s in sommige gevallen schadelijk kunnen zijn. Een algemene bewering die we kunnen doen is dat vaccineren de gezondheid van miljoenen heeft gebaat: https://ourworldindata.org/vaccination/. Een andere algemene bewering die we kunnen doen is dat vaccinaties zeker niet autisme veroorzaken: https://www.autismspeaks.org/science/science-news/new-meta-analysis-confirms-no-association-between-vaccines-and-autism
Beetje laat maar ik kwam deze uitleg over homeopathie tegen die wel interessant (denk ik) voor deze discussie. Alan Sokal legt uit dat homeopathie niet werkt en waarom het bovendien niet kan werken: https://www.youtube.com/watch?v=kuKmMyhnG94&feature=youtu.be&t=12m22s
What are the principles behind Homeopathy and does it work?
Hier nog een helder filmpje over homeopathie: https://www.youtube.com/watch?v=d93AgGMioSc