Volgens Nigel Toon, auteur van ‘How AI Thinks’ bevinden we ons aan het begin van een revolutie die onze wereld op zijn kop zal zetten: de AI-revolutie. Hij noemt AI het krachtigste gereedschap dat de mensheid ooit ontwikkeld heeft en hij stelt dat we nog maar net beginnen te leren hoe krachtig het zal worden. AI transformeert nu al veel processen in het bedrijfsleven, de gezondheidszorg en het onderwijs. Tegelijk is het in ons persoonlijk leven al nadrukkelijk aanwezig, zoals in onze auto’s, hoewel we ons daar niet altijd van bewust zijn. Toon wijst erop dat velen doembeelden hebben bij de toekomst met AI. Hij denkt dat deze vooral te maken hebben met ons gebrek aan begrip van wat AI is. Zijn visie is dat AI enorme kansen zal bieden voor mensen die het begrijpen mits we goede waarborgen inbouwen – denk aan: transparantie over bronnen, mens-in-de-lus bij impactvolle beslissingen, periodieke kwaliteitscontrole – om de risico’s ervan in te perken. Heeft hij gelijk?

AI als denkuitholler

Recent was ik deelgenoot van een discussie onder een internationale groep psychologen. Een van hen ziet specifieke gevaren in het gebruik van generatieve AI. Deze psycholoog denkt dat door AI steeds meer te gaan gebruiken we ons denken en onze creativiteit steeds meer gaan uitbesteden. Hij denkt dat we gaandeweg ons kritisch denkvermogen en onze creativiteit verliezen net zoals we door de opkomst van de rekenmachines minder goed in hoofdrekenen zijn geworden. Als extra gevaar ziet hij dat we door ons denken steeds meer uit te besteden aan AI ons autonoom denken verliezen, zonder dat we ons dat realiseren. Daarmee worden we volgens hem ook steeds kwetsbaarder voor propaganda en desinformatie.

Ik wil deze punten niet wegpoetsen want ik denk dat er goede argumenten voor zijn. Het kan zijn dat hoe we AI gebruiken ertoe kan leiden dat we het gevoel hebben autonoom te denken terwijl dat misschien niet of nauwelijks het geval meer is.

Kan AI een denkversterker zijn?

Wel wil ik er iets naast plaatsen want ik denk dat het beeld te eenzijdig is. Ik denk dat er bij AI gebruik niet alleen sprake kan zijn van uitholling of vervanging (substitute) van onze intellectuele capaciteiten maar ook van versterking (augmentatie). Kan AI fungeren als denkversterker die je eigen redenering uitdaagt, aanvult en controleert (niet vervangt)? Ik geef toe: als we onze intellectuele en kritische vermogens minder gaan gebruiken, kunnen ze atrofiëren. Maar dit is geen noodlot. We hebben fysieke arbeid uitbesteed en blijven toch fit via gerichte oefening. Hoe zouden “intellectuele fitheid”-routines eruitzien in het AI-tijdperk? Kunnen we, naast substitutie, onderwijs en tools ontwerpen die generatieve AI gebruiken om onze blinde vlekken zichtbaar te maken en kritisch en creatief werk aan te vullen en versterken (in plaats van te vervangen)?

Een goede toekomst met AI?

Ik denk dat niemand kan beweren de wijsheid in pacht te hebben over hoe AI de toekomst zal veranderen. Wel ben ik sceptisch als ik mensen doemverhalen hoor vertellen en pleiten voor het verbieden van AI. Ik denk dat we allemaal in een leerproces zitten. Ik onderken dat er serieuze gevaren voorstelbaar zijn. Tegelijk denk ik dat er realistische cases te maken zijn voor een goed gebruik van AI en een goede toekomst met AI.

► Ik vermoed dat de effecten van AI op ons denken afhangen van hoe we het gebruiken. Zijn er manieren om AI in te zetten als een denkversterker? Ik ben benieuwd naar jouw ideeën.

Referentie:

• Toon, N. (2025). How AI Thinks How we built it, how it can help us, and how we can control it. Penguin Books.