Een aanname in progressiegericht werken is dat alle mensen progressie kunnen boeken waar ze nu ook staan. Voor kinderen is dit misschien gemakkelijk te begrijpen. Ze zijn continu aan het leren en onderzoeken en we zien ze in hoog tempo in allerlei opzichten progressie boeken. Ook tot middelbare leeftijd zien we vaak allerlei voorbeelden van progressie. Mensen blijven zich in veel gevallen ontplooien, zowel in hun privéleven als in hun loopbaan. Maar vanaf een jaar of 30, 40 beginnen we ook duidelijk te zien dat bepaalde lichamelijke en cognitieve functies niet langer vooruit blijven gaan maar achteruit gaan. Betekent dit dat vanaf die leeftijd alles achteruit gaat en dat progressie dus steeds minder mogelijk is? Nee, dit is een te pessimistische conclusie.
Leeftijden waarop verschillende cognitieve capaciteiten pieken
Recente publicaties (bijvoorbeeld deze en deze) hebben laten zien dat terwijl vanaf een bepaalde leeftijd bepaalde capaciteiten inderdaad afnemen, andere capaciteiten door kunnen groeien. Harvard onderzoekster Laura Germine vatte in onderstaand plaatje samen hoe verschillende cognitieve vaardigheden op verschillende leeftijden pieken (waarbij de laatstgenoemde, verbale kennis, overigens geen piek bereikt en door kan blijven groeien):
Wijsheid en mildheid
Naast het domein van cognitieve capaciteiten zijn er allerlei andere aspecten van ons functioneren die kunnen blijven doorgroeien. Ouderdom wordt bijvoorbeeld wel geassocieerd met meer wijsheid en mildheid. Dit heeft misschien te maken met het volgende. Mijn hypothese is dat we terwijl we ouder worden steeds beter kunnen worden in het overwinnen van ons eigen egocentrisme waardoor we steeds milder kunnen worden, steeds beter kunnen relativeren en anderen steeds beter kunnen leren begrijpen. Op jonge leeftijd kunnen we ons erg druk maken over hoe we over komen op andere mensen. Dit heeft te maken met het idee dat we kunnen hebben dat andere mensen erg vaak over ons nadenken en allerlei oordelen en meningen over ons hebben.
Realistischer
Veel jonge mensen hebben in zekere mate het overdreven idee dat ze het centrum van de wereld zijn, niet alleen voor zichzelf maar ook voor veel anderen. Terwijl ze denken dat anderen veel over hen nadenken is dat niet het geval. Veel anderen denken vooral ook veel over zichzelf na. Eleanor Roosevelt vatte dit inzicht ooit eens mooi samen: “You wouldn’t worry so much about what others think of you if you would realize that they seldom do.” Naarmate we ouder worden kunnen we een steeds realistischer perspectief ontwikkelen. Dat realistischere perspectief schept wellicht nieuwe mogelijkheden voor progressie.
Overstijgen van ons egocentrisme?
Dat realistischere perspectief is misschien – ik zeg ‘misschien’, want ik speculeer – zo oud ben ik namelijk ook nog niet – dat niet alleen wij maar ook anderen complexe wezens zijn, dat we veel over onszelf hebben gepiekerd en dat anderen datzelfde hebben gedaan. We realiseren ons misschien steeds beter dat we minder uniek zijn dan we dachten en dat we dus ook iets minder dramatisch hoeven na te denken over ons eigen ongemakken en lijden. Als we dat doen, en ons egocentrisme in zekere mate kunnen overstijgen, komt er misschien ruimte om ons meer te richten op het helpen van andere mensen en op het verbeteren van onze leefomgeving.
Functies van ons lichaam ontwikkelen zich, dat doet de natuur voor het grootste deel. De maximale capaciteit van de functies is fysiek bepaald. Uit eigen ervaring en uit onderzoek blijkt dat de capaciteit volgens een groeicurve verloopt. De curve kun je beinvloeden, maar je kunt er geen levenslange stijgende lijn van maken. Alle fysieke functies bereiken hun maximale capacitet en dan neemt het weer af. Wat je binnen marges kunt beinvloeden is de curve. Dat geld ook voor de cognitieve capaciteit. Het lijkt of de onderzoeken waar je naar verwijst zich vooral op de groeifase van de curve hebben gericht. Waar het volgens mij bij progressiegerichtheid om gaat is hoe je de beschikbare capaciteit van je functies aanwent. Het afnemen van de capaciteit van functies en het nog doorgroeien van de capaciteit van andere functies vraagt dat je je anders moet gedragen. Het is een mooie exercitie om de begrippen fixed- en grow mindset eens los te laten op ouderen, mensen die over de peak van hun capaciteit zijn en fysiek en steeds minder kunnen en mentaal steeds meer moeten. Ik denk dat het tot op hoge leeftijd, tot het einde, mogelijk is om progressie te maken in termen van gedrag, dat het wel verschuift van fysiek gedrag naar mentaal gedrag. Als je daar iemand bij wilt helpen hoe zien dan de vragen eruit in b.v. het zevenstappenmodel? Uiteindelijk kom je dan wel bij: wat is het LAATSTE kleine stapje dat je kunt maken en de vraag was dit een nuttig gesprek vereist dan heel veel compassie.
Bedankt Hans,
Je zegt: “De maximale capaciteit van de functies is fysiek bepaald. Uit eigen ervaring en uit onderzoek blijkt dat de capaciteit volgens een groeicurve verloopt. De curve kun je beinvloeden, maar je kunt er geen levenslange stijgende lijn van maken.” Zou je mij de verwijzingen naar onderzoek willen sturen? Ik wil het graag lezen. (Ik weet natuurlijk dat uiteindelijk aan het einde van ons leven alles ophoudt en dus ook alle groei en progressie. En ik weet ook dat veel functies een piek hebben. Maar ik begrijp dat jij onderzoek kent dat laat zien dat dit voor al onze cognitieve functies geldt? Ik wil er graag meer over te weten komen. Mijn vraag is: zijn er cognitieve functies die tot vrijwel het einde van ons leven kunnen doorstijgen. Ik vermoed dat dat zo is (getuige mijn artikel).
Dank Coert
Het onderzoek waar jij naar zoekt ken ik niet. Waar ik over screef waren functies van ons lichaam in het algemeen. Om te kunnen lopen gebruik je vooral spieren. Om cognitieve functies zoals in bovenstaand schema uit te voeren gebruik je vooral je brein. Uit het onderzoek komt de suggestie naar voren dat er een piek is en daar trek ik de conclusie uit dat er na de piek verval optreed.
Als ik al eens van onderzoek lees op dit terrein dan is het uit de tweede hand, ik kom niet verder dan het wetenschappelijk katern van het NRC. Onderzoek waarover ik lees gebeurt dan zelden bij oudere mensen, soms lees ik van min of meer toevallige ontdekkingen.
Ik vind je vermoeden interessant, het is een aantrekkelijke gedachte. Aan welke cognitieve functies denk jij?
Bedankt voor je antwoord Hans. Het onderzoek dat ik vermeld stelt dat verbale kennis geen piek kent maar doorgroeit. Dat is mogelijk dus al een eerste voorbeeld.
Om je vraag verder te proberen te beantwoorden: in mijn artikel opper ik dat wijsheid, mildheid, altruisme e.d. kunnen blijven doorgroeien.
In mijn boek Progressiegericht werken schreef ik al het volgende: “Terwijl het onmiskenbaar waar is dat sommige functies beginnen af te nemen vanaf een bepaalde leeftijd kunnen andere functies sterker worden tot op hoge leeftijd. Als we ouder worden, worden we bijvoorbeeld meestal sterker in het reguleren van onze emoties en de meeste mensen krijgen een positievere en optimistischere kijk op het leven […]. Ook wijst onderzoek erop dat we beter worden in patroonherkenning en in het nemen van beslissingen door onze sterkere tacit knowledge.”
Misschien vind je dit artikel interessant om even te bekijken: https://progressiegerichtwerken.nl/neuroplasticiteit-bij-ouderen/
Ik wil nog even benadrukken dat ik al deze dingen in voorzichtigheid zeg. Ik stel niet keihard dat we in van alles en nogwat beter kunnen blijven worden. Ik erken dat we in veel dingen minder goed worden als we ouder worden. Wat ik alleen vermoed is dat er een verzameling van cognitieve vaardigheden is waar ze steeds sterker in kunnen blijven worden.
Ook interessant:
Growing to Trust. Evidence That Trust Increases and Sustains Well-Being Across the Life Span – Michael J. Poulin, Claudia M. Haase
http://spp.sagepub.com/content/early/2015/03/11/1948550615574301
Abstract: Across the globe, populations are aging, which presents an unprecedented challenge to individual and societal well-being. We seek to (a) replicate and extend previous work on age-related differences in interpersonal trust and (b) examine associations between trust and well-being across the adult life span. Study 1, a cross-sectional study of 197,888 individuals (aged 14–99) from 83 countries assessed between 1981 and 2007, showed that (a) older versus younger adults showed higher interpersonal trust and (b) higher trust predicted higher well-being, especially for older adults. Study 2, a nationally representative three-wave cohort-sequential longitudinal study (spanning 4 years) of 1,230 individuals in the United States (aged 18–89), showed that (a) interpersonal trust increased longitudinally across age groups and (b) higher trust predicted increases in well-being longitudinally and vice versa. These findings suggest that interpersonal trust may be an important resource for successful development across the life span.