Zelfuitleg is een effectieve leerstrategie die diepgaand begrip bevordert. Het proces dwingt lerenden om actief de stof te ordenen, impliciete aannames expliciet te maken en lacunes in kennis te identificeren. In nieuw onderzoek analyseren Atir en Risen (2024) hoe subjectieve kennis—het gevoel van vertrouwen in eigen begrip—invloed heeft op de bereidheid om uitleggen te gebruiken als strategie. Dit onderzoek biedt inzichten in de barrières die lerenden ervaren bij het toepassen van effectieve strategieën en hoe we deze kunnen doorbreken.

De paradox van uitleggen: waarom vermijden lerenden effectieve strategieën?

Het onderzoek richt zich op wat de auteurs “de paradox van uitleggen” noemen: lerenden kiezen vaak voor oppervlakkige strategieën, zoals herlezen of markeren, terwijl diepgaande strategieën zoals uitleggen bewezen effectiever zijn.

Mensen met een laag niveau van subjectieve kennis vermijden uitleggen omdat deze strategie hen confronteert met wat zij nog niet weten. Tegelijkertijd zouden juist zij die het meeste baat hebben bij uitleggen deze strategie het vaakst moeten toepassen. Dit gedrag leidt tot een vicieuze cirkel, waarin suboptimale strategieën resulteren in oppervlakkige kennis en een verminderd vertrouwen, wat verdere toepassing van diepgaande strategieën ontmoedigt.

Het onderzoek

Atir en Risen (2024) gebruikten vijf studies om te onderzoeken hoe subjectieve kennis strategiekeuzes beïnvloedt, met een specifieke focus op uitleggen. Schriftelijke reflectie werd hierbij ingezet als onderzoeksmethode om het proces van uitleggen systematisch te analyseren.

In de eerste experimenten testten ze de effectiviteit van uitleggen door deelnemers te vragen de stof aan zichzelf uit te leggen, schriftelijk of mondeling. Ze vergeleken deze groep met deelnemers die de stof herlazen. In latere experimenten manipuleerden ze subjectieve kennis door deelnemers eenvoudige vragen te laten beantwoorden of positieve feedback te geven, met als doel het vertrouwen in hun begrip te versterken. Daarnaast onderzochten de onderzoekers de rol van percepties over uitleggen, zoals de overtuiging dat het nuttig of plezierig is.

In een laatste studie repliceerden ze het onderzoek in een klaslokaalsetting. Dit gaf niet alleen meer inzicht in de effectiviteit van uitleggen in een realistische context, maar liet ook zien hoe de strategie kan worden geïntegreerd in onderwijspraktijken.

Belangrijkste bevindingen

De resultaten van het onderzoek bieden meerdere belangrijke inzichten in de rol van uitleggen en subjectieve kennis:

1. Uitleggen verhoogt leerprestaties: Zowel schriftelijke als mondelinge uitleg verbeterden leerprestaties aanzienlijk in vergelijking met oppervlakkige strategieën zoals herlezen. Dit effect trad op ongeacht het initiële niveau van subjectieve kennis.
2. Subjectieve kennis beïnvloedt keuzes: Mensen met lage subjectieve kennis vermeden uitleggen, omdat deze strategie hen confronteerde met lacunes in hun begrip. Dit benadrukt de emotionele en cognitieve drempels die verbonden zijn aan diepgaande strategieën.
3. Interventies versterken de bereidheid tot uitleggen: Het verhogen van subjectieve kennis, bijvoorbeeld door eenvoudige vragen of positieve framing, maakte deelnemers meer geneigd om uitleggen te gebruiken. Dit effect werd ook waargenomen in de klaslokaalreplicatie.
4. Schriftelijke reflectie als analysemethode: Het inzetten van schriftelijke reflectie bood onderzoekers de mogelijkheid om het proces van uitleggen systematisch te bestuderen. Het schrijven maakte denkprocessen expliciet, waardoor de effecten van uitleggen beter zichtbaar werden.

Relevantie voor onderwijs en leren

Dit onderzoek heeft belangrijke implicaties voor het begrijpen en verbeteren van leerprocessen. Het benadrukt dat het niet alleen gaat om het aanbieden van effectieve strategieën, maar ook om het creëren van omstandigheden waarin lerenden bereid zijn deze toe te passen. Het versterken van subjectieve kennis blijkt hierbij een cruciale factor.

Voor het onderwijs betekent dit dat interventies gericht op het versterken van subjectieve kennis, zoals het stellen van eenvoudige vragen of het benadrukken van eerdere successen, effectief kunnen zijn om lerenden aan te moedigen uitleggen te gebruiken. Bovendien biedt het onderzoek handvatten om schriftelijke reflectie als hulpmiddel in te zetten, zowel voor het leren zelf als voor het monitoren van denkprocessen.

Conclusie: uitleggen als sleutel tot effectief leren

Atir en Risen (2024) laten zien hoe subjectieve kennis het gebruik van uitleggen beïnvloedt en hoe interventies kunnen bijdragen aan het doorbreken van barrières bij lerenden.

► Kernboodschap: Het onderzoek laat zien dat subjectieve kennis bepalend is voor de keuze om zelfuitleg als leerstrategie te gebruiken. Door het vertrouwen van lerenden te versterken via eenvoudige interventies kunnen zij effectievere strategieën toepassen, wat zowel hun leerresultaten als hun zelfvertrouwen verbetert.