In een recent gepubliceerd artikel introduceren Glück et al. (2025) het concept “wijs ouder worden” als een waardevol alternatief voor het traditionele idee van succesvol ouder worden. De onderzoekers stellen dat wijsheid in het ouder worden bijzonder relevant wordt in de zeer late levensfase, wanneer mensen niet meer kunnen voldoen aan de klassieke criteria voor succesvol ouder worden: goede gezondheid, cognitieve en fysieke capaciteiten, en actieve betrokkenheid. Het artikel beschrijft drie essentiële vormen van evenwicht die wijs ouder worden kenmerken. 

Balans 1: tussen eigenbelang en het grotere goed

Het eerste evenwicht betreft de balans tussen eigenbelang en het grotere goed. Wijsheid omvat een verschuiving van zelfgerichte doelen naar doelen die bijdragen aan het algemeen welzijn. Dit betekent niet dat mensen hun eigen behoeften volledig opzij zetten, maar dat persoonlijk voordeel minder belangrijk wordt in verhouding tot het bijdragen aan iets groters. Onderzoek toont aan dat altruïstische activiteiten zoals vrijwilligerswerk positief bijdragen aan welzijn in de latere levensfase. Wijze individuen kunnen bijvoorbeeld vreugde ervaren bij de successen van anderen zonder erkenning te willen voor hun eigen bijdrage.

Balans 2: tussen streven naar controle en acceptatie van oncontroleerbaarheid

De tweede balans betreft het streven naar controle versus de acceptatie van oncontroleerbaarheid. Traditionele opvattingen over succesvol ouder worden benadrukken vaak het behoud van subjectieve controle als belangrijke bron van welzijn. Wijs ouder worden omvat echter een realistisch bewustzijn van afnemende controle en toenemende afhankelijkheid van anderen. Wijze individuen zijn zich bewust van hun afnemende capaciteiten, maar kunnen deze verliezen accepteren zonder dat dit hun gevoel van eigenwaarde aantast. Hun identiteit is niet afhankelijk van prestaties of onafhankelijkheid, en ze vertrouwen erop dat ze verbonden blijven met anderen, wat er ook gebeurt.

Balans 3: tussen vreugde en negatieve emoties

De derde balans betreft de omgang met emoties. In tegenstelling tot benaderingen die vooral gericht zijn op het maximaliseren van positieve emoties, omvat wijs ouder worden het vermogen om zowel de vreugden van het leven te waarderen als negatieve emoties te accepteren en te omarmen. Wijze individuen erkennen het volledige spectrum van menselijke emoties en zijn bereid om anderen te ondersteunen die door moeilijke tijden gaan. Ze beschikken over drie belangrijke bronnen die hun welzijn ondersteunen: expertise in het omgaan met moeilijke situaties, het vermogen om de positieve aspecten van het leven te waarderen, en kennis over wat hen helpt hun emotionele balans te bewaren.

Onderzoeksmethode en bevindingen

In hun conceptuele artikel baseren Glück en collega’s zich op wijsheidsonderzoek en levenslooppsychologie. Ze presenteren een uitgebreid literatuuroverzicht van psychologische wijsheidsmodellen en hun relatie tot veroudering, georganiseerd in tabellen die cognitief-gerichte, persoonlijkheidsgerichte en ontwikkelingsmodellen van wijsheid omvatten. Het artikel bevat ook illustratieve citaten uit een eerdere studie waarbij 94 deelnemers werden geïnterviewd over moeilijke levenservaringen. Deze methodische aanpak ondersteunt hun drievoudige model van wijs ouder worden.

Implicaties voor ondersteuning en samenleving

De auteurs benadrukken dat de mogelijkheden voor wijs ouder worden sterk afhankelijk zijn van sociale en sociaaleconomische middelen. Een zorgzame, respectvolle en validerende sociale omgeving is essentieel om mensen te helpen de uitdagingen van het late leven te navigeren. Iemand zonder adequate ondersteuning of sociaal contact zal moeilijk wijsheid kunnen ontwikkelen door verbondenheid met anderen te ervaren.

Op een breder niveau suggereren de onderzoekers dat een grotere focus op de drie componenten van wijs ouder worden in alle levensfasen voordelen kan hebben voor de toekomst van de mensheid. In een wereld die steeds meer gekenmerkt wordt door onzekerheid, kunnen de principes van verbondenheid, acceptatie en emotioneel evenwicht bijdragen aan een meer veerkrachtige en compassievolle samenleving.

Conclusie

Wijs ouder worden biedt een waardevol perspectief dat verder kijkt dan het behoud van gezondheid en controle. Het concept moedigt ons aan om betekenis te vinden in verbondenheid, acceptatie en het volledig ervaren van het leven, zelfs bij verlies en achteruitgang. Voor professionals in de ouderenzorg biedt dit model een kader om een meer holistische benadering van welzijn in de laatste levensfase te ontwikkelen, een die zowel de uitdagingen als de potentiële rijkdom van deze periode erkent.