Twee componenten van positiever communiceren

Negativiteit in gesprekken kan druk zetten op de relatie en de samenwerking bemoeilijken. Negativiteit, zoals kritiek en verwijten, brengt mensen al gauw in een verdedigende houding. Terwijl ze die verdedigende houding hebben, is hun vermogen tot genuanceerd en creatief denken tijdelijk minder groot. In plaats daarvan zullen ze misschien hun gedrag waarvoor ze bekritiseerd werden proberen te rechtvaardigen. En de kans bestaat ook dat ze de tegenaanval in zullen zetten door de andere persoon ook te bekritiseren. Als er in een gesprek iets negatiefs tegen mensen gezegd wordt, is hun eerste reflex vaak om iets negatiefs terug te zeggen. De inhoud van wat ze zeggen wordt negatiever en de manier waarop ze praten wordt ook negatief-emotioneler.

Het reciprociteitsprincipe

Een handig principe om te begrijpen wat er gebeurt in gesprekken is het reciprociteitsprincipe. Dit principe betekent: mensen zijn geneigd om terug te geven wat ze krijgen. Praktisch betekent dit het volgende. Als mensen negatief bejegend worden in een gesprek neemt de kans toe dat ze negatief zullen reageren. Het omgekeerde is ook het geval: als je mensen positief bejegent, neemt de kans toe dat ze positief zullen reageren. Een consequentie van het reciprociteitsprincipe is dat negativiteit in gesprekken gemakkelijk escalaties op kan wekken. Een negatieve uiting leidt tot een negatieve respons. Deze negatieve respons leidt zelf weer tot een negatieve respons.

Als we dit weten, kunnen we ons voorbereiden op dit soort effecten. De beste manier van werken die ik kan bedenken om effectief om er effectief mee om te gaan, zou je kunnen zien als een vorm van eenzijdige ontwapening. Deze komt neer op een strategie die bestaat uit twee componenten. De eerste component is je eigen negativiteit richting anderen in gesprekken verminderen en zelf positiever communiceren. De tweede component is bestand zijn tegen de negativiteit van anderen en deze weten om te buigen naar positiviteit.

De eerste component: zelf positiever

Met positiever communiceren bedoel ik niet dat je krampachtig elk negatief woord uit je gesprekken moet gaan bannen. Negatieve woorden kunnen heel nuttig en zelfs essentieel zijn. Ik bedoel iets specifiekers. Ik bedoel ermee dat je leert om te communiceren op een manier die anderen niet snel als een persoonlijke aanval zullen interpreteren. Dat we regelmatig negatieve gedachten hebben over wat andere mensen doen, is normaal en geen probleem (zie de negativiteitsbias). Een probleem ontstaat vaak wel als we onze negatieve gedachten over wat anderen doen direct vertellen aan die personen. Als we met anderen willen praten over hun gedrag dan doen we er verstandig aan om goed na te denken over hoe we dat zo kunnen doen dat de andere persoon zich niet aangevallen voelt.

Dit betekent niet dat we maar gewoon mooi weer moeten spelen. Met andere woorden: ik pleit er niet voor om het negatieve dat je ziet maar te negeren en het over iets anders te gaan hebben en daar maar een beetje over te gaan slijmen. Waar ik wel voor pleit is om in je eigen hoofd de ombuiging te maken van negatief naar positief. Ik noem deze techniek: de plus achter je eigen min zoeken. Kort gezegd komt het hier op neer: als X mij niet bevalt in het gedrag van een ander, stel ik mezelf vragen als: hoe heb ik last van X? Wat wil ik in de plaats van X? Hoe is dit belangrijk voor mij? Hoe kan ik dit op een effectieve manier bespreken met de ander? Door positiever te communiceren in dit soort situaties maak je het voor de ander gemakkelijker om zelf ook positief te reageren en maak je de kans op escalaties dus kleiner en op effectieve samenwerking dus groter.

De tweede component: beter bestand tegen negativiteit

De tweede manier waarop je de communicatie beter kunt laten verlopen, is door zelf beter in staat te zijn om je eigen negatieve reflexen te overwinnen en bestand te zijn tegen de negativiteit van anderen. Dit kun je doen door wat ik noem de plus achter de min van de ander te zoeken. Je realiseert dat de negatieve uiting van anderen betekent dat zij ergens last van hebben en hier iets anders voor in de plaats willen. De emotionele manier waarop ze hun punt naar voren brengen betekent dat het onderwerp belangrijk voor ze is. Als je je dit realiseert, kun je proberen te begrijpen wat er zo belangrijk voor ze is en waarom dit zo belangrijk voor ze is en wat hun wens of verwachting richting jou is. Als je hier achterkomt kun je bekijken in hoeverre je hieraan tegemoet kunt komen. Je kunt hier uitgebreider lezen hoe je deze techniek kunt gebruiken.

Een eerste voordeel van het zoeken van de plus achter de min van de ander is dat je beter begint te begrijpen wat hun situatie is, waar ze last van hebben en waarom ze daar last van hebben en wat ze graag zouden willen en waarom dat belangrijk voor hen is. Inhoudelijk leidt het dus tot meer begrip. Procesmatig gebeurt er ook iets belangrijks. Terwijl mensen antwoord geven op je vragen kalmeren ze tegelijkertijd. Het is fijn voor mensen om te kunnen toelichten wat ze belangrijk vinden. Het geeft het (terechte) gevoel dat ze serieus worden genomen.

Moeilijk maar de moeite waard

Ik pleit er dus voor om beter bestand te worden tegen de negativiteit van anderen en tegelijk zelf minder negatief te worden. Het lijkt op een vorm van eenzijdige ontwapening. Het is niet altijd gemakkelijk om dit te doen maar het kan veel opleveren, niet alleen voor de ander maar ook voor jouzelf. In the heat of the moment voelt het soms goed om de ander even lekker van repliek te dienen of de ‘waarheid’ te zeggen maar de escalatie die hierop meestal volgt, is niet alleen belastend voor de ander maar ook voor jouzelf. Mensen kunnen aardig lang blijven rondlopen met frustraties, boosheid en angst nadat er een flinke escalatie heeft plaatsgevonden. Hoewel de twee componenten die ik hier beschreven heb dus niet zo gemakkelijk zijn, zijn ze naar mijn idee vaak wel de moeite waard.