Recensie David en Goliath van Malcolm Gladwell

Hoe komt het dat underdogs vaker dan je zou denken succesvol zijn? Wat maakt dat tegenslag mensen vaak sterker maakt? En wat verklaart dat de ogenschijnlijke sterken en machtigen in de praktijk toch vaak het onderspit delven? Op deze en soortgelijke vragen geeft de Canadese wetenschapsjournalist Malcolm Gladwell antwoord in zijn recente boek David en Goliath. De overwinning van de underdog.

Door Coen Helderman (@coenheld)

‘Van een nood een deugd maken’. ‘Ieder nadeel heeft zijn voordeel’. Wie niet sterk is, moet slim zijn’. Het zijn deze overbekende tegelwijsheden en ogenschijnlijk platgereden paden die het vertrekpunt vormen van het nieuwe boek van de bestseller auteur Malcolm Gladwell. Het is een hele kunst om van hieruit een boek te schrijven dat ontroert, diepgang heeft en bovendien aanzet tot nadenken. Gladwell is daar toch wonderwel in geslaagd. Dat doet hij vooral door prachtige verhalen te schrijven, waarin hij mensen en gebeurtenissen tot leven brengt. Hij bevestigt daarmee al doende in één beweging de centrale stelling van zijn boek, namelijk dat de grootste kracht vaker dan wij denken juist in het kleine en onconventionele schuilt.

Gladwell begint zijn boek met een nieuwe interpretatie van het klassieke verhaal van David en Goliath. De overwinning van de slecht uitgeruste en onervaren herdersjongen David op de geoefende en gevierde strijder en ‘reus’ Goliath is volgens Gladwell bij nader inzien minder onwaarschijnlijk dan vaak gedacht. David wint van Goliath door simpelweg de regels van het spel te veranderen. Goliath verwacht een traditioneel één-op-één gevecht, terwijl David van plan is om Goliath te bevechten zoals hij gewend is om wilde dieren te bevechten, uitgerust met een steen en slinger.

Wat op het eerste gezicht de grote voordelen van Goliath lijken, namelijk zijn militaire ervaring en uitrusting, blijken uiteindelijk zijn nadelen. Zijn grote ervaring in het één- op-één gevecht maakte hem blind voor mogelijke andere vechtmethodes. En zijn pantser en bewapening maakten hem log en traag. De afloop van het verhaal is bekend. David slingert een steen met de grootst mogelijke precisie tegen het onbedekte voorhoofd van Goliath. Goliath valt vervolgens bewusteloos neer en David doodt hem met Goliaths eigen zwaard.

Deze nieuwe visie op het aloude bijbelverhaal is een opmaat naar het eerste deel van het boek, waarin de ‘voordelen van nadelen’ en de ‘nadelen van voordelen’ centraal staan. Gladwell weidt in dit deel onder meer een hoofdstuk aan een basketballteam van relatief kleine en ongeoefende meiden dat door een andere manier van trainen en spelen de één na de andere wedstrijd wint. Hun coach – een outsider in de basketballwereld – weet dit te bereiken door te kiezen voor een onconventionele speelstijl waarbij lengte en techniek minder van belang zijn en alles draait om spelopvatting en conditie.

In een volgend hoofdstuk onderzoekt Gladwell onder andere het vermeende voordeel van kleine klassen in het onderwijs. Gladwell ontvouwt in dit hoofdstuk de theorie van de omgekeerde U-curve. Die omgekeerde U-curve bestaat uit drie delen:

• Een linkerdeel waarin meer hebben of meer doen tot betere resultaten leidt.
• Een middendeel waarin meer doen niet veel uitmaakt.
• En een rechterdeel waarin meer doen of meer hebben slechtere uitkomsten oplevert.

Vertaald naar de veel bepleite verkleining van schoolklassen betekent dit volgens Gladwell dat een klas ook te klein kan zijn om leerlingen optimaal te laten presteren. In een kleine klas zijn er namelijk minder mogelijkheden tot onderlinge interactie en de positieve energie die dat met zich kan meebrengen.

In het tweede deel van zijn boek gaat Gladwell uitgebreid in op wat hij ‘wenselijke moeilijkheden’ noemt. Gladwell beschrijft in dit deel tal van voorbeelden van de wijze waarop mensen ogenschijnlijke nadelen als lichamelijke beperkingen en moeilijke omstandigheden als het ontbreken van middelen kunnen ombuigen in een voordeel. Het uitdagende van de zienswijze van Gladwell is dat hij verder gaat dan de gebruikelijke visie waarin wordt uitgelegd dat mensen resultaten kunnen behalen ondanks beperkingen of tegenslag. Gladwell laat zien dat mensen juist dankzij deze moeilijkheden succes kunnen behalen. Deze moeilijkheden zorgen er namelijk voor dat mensen strategieën ontwikkelen om zich staande te houden in een wereld die hen dagelijks voor uitdagingen en beproevingen stelt.

Gladwell werkt deze zienswijze onder ander uit aan de hand van het voorbeeld van de Amerikaanse topadvocaat David Boies die als gevolg van ernstige dyslexie zichzelf aanleert scherpe vragen te stellen en nog scherper te luisteren. Hierdoor dringt hij sneller dan veel collega’s door tot de kern van ingewikkelde kwesties. Als geen ander weet hij bovendien complexe cases op een begrijpelijke manier te presenteren aan rechters en juryleden. Boies’ verhaal is exemplarisch voor veel succesverhalen van mensen met dyslexie. Een opvallend groot aantal topondernemers is bijvoorbeeld dyslectisch.

Leren omgaan met tegenslag, ongemak en achterstelling kan mensen creatief, strijdbaar en leergierig maken. “De meeste mensen met een ernstige handicap kunnen zich niet al die stappen eigen maken. Maar degenen die het wel kunnen, zijn beter af dan ze anders zouden zijn geweest, want datgene wat ze uit pure noodzaak hebben geleerd, is onvermijdelijk krachtiger dan het leren dat vanzelf gaat,” aldus Gladwell.

Of iemand met een beperking succesvol wordt, hangt volgens Gladwell nauw samen met diens persoonlijkheid. Hij verwijst daarbij naar de zogeheten ‘Big Five’ die psychologen gebruiken om iemands persoonlijkheid te duiden. Volgens Gladwell is kenmerkend voor geslaagde outsiders dat zij meer dan gemiddeld niet-sociaal durven te zijn. Om te overleven doen zij dingen die andere afkeuren en durven tegen de sociale stroom in te zwemmen. Het was interessant geweest als Gladwell bij de verklaring van het succes van outsiders ook de literatuur over de groeimindset had betrokken.

In het derde en laatste deel van het boek werkt Gladwell het thema van de beperkingen van macht uit. Gladwell betoogt daarin dat hoe meer macht (in de vorm van dwang en geweld) wordt toegepast des te minder effectief dit uiteindelijk zal zijn. Wanneer regels niet voorspelbaar zijn, mensen het gevoel hebben dat er niet naar ze wordt geluisterd en wanneer mensen regels als onrechtvaardig beschouwen, zullen ze op enigerlei wijze in verzet komen en de machthebbers uitdagen. In ieder conflict komt er op een gegeven moment een punt waarop het (gewapende) overwicht van de machthebbers juist veroorzaakt dat het er voor hen alleen maar slechter op wordt, bijvoorbeeld doordat degenen die onderdrukt worden uit haat en/of wanhoop naar nieuwe manieren van verzet blijven zoeken.

Gladwell werkt dit thema uit aan de hand van onder andere het Noord-Ierse conflict en de verschillende manieren waarop in de Verenigde Staten de criminaliteit wordt aangepakt. Hij laat overtuigend zien dat meer geweld en strengere straffen vaak slechts tot nog meer agressie en criminaliteit leiden. Hier is ook sprake van een omgekeerde U-curve, waarbij meer doen juist leidt tot minder gewenste uitkomsten.

En zo heeft Gladwell met David en Goliath een rijk boek geschreven dat aanzet tot verder nadenken en een andere manier van kijken naar mensen en situaties. Niets is wat het lijkt. Een waardevolle gedachte voor alle outsiders en underdogs en degenen die hen helpen en begeleiden.

E-mail: coenheld@icloud.com