In onze voortdurend veranderende samenleving is progressie een centrale drijfveer. Individuen streven naar persoonlijke groei, professionele ontwikkeling en het bereiken van doelen. Maar wanneer één persoon snelle progressie boekt terwijl anderen in zijn of haar omgeving dat niet doen, is er sprake van progressie-ongelijkheid. Dit fenomeen kan spanningen veroorzaken binnen sociale relaties, voornamelijk door de menselijke neiging tot sociale vergelijking. In dit artikel verken ik de dynamiek van progressie-ongelijkheid, de rol van de sociale vergelijkingstheorie van Leon Festinger, en mogelijke manieren om de negatieve gevolgen te minimaliseren.

Sociale vergelijkingstheorie en zelfwaardering

Leon Festinger introduceerde in 1954 de sociale vergelijkingstheorie, die stelt dat mensen zichzelf evalueren door zich met anderen te vergelijken. Deze vergelijking dient twee doelen: zelfevaluatie, het verkrijgen van een accuraat beeld van zichzelf, en zelfverheffing, het behouden of verbeteren van een positief zelfbeeld.

Het zelfverheffingsmotief is bijzonder krachtig en beïnvloedt niet alleen hoe we ons met anderen vergelijken, maar ook met wie we ons vergelijken. We kunnen neerwaartse vergelijkingen gebruiken om ons beter te voelen over onszelf, of opwaartse vergelijkingen om ons te inspireren tot verbetering.

Progressie-ongelijkheid en sociale spanningen

Wanneer een individu uitzonderlijke progressie boekt, kan dit een kloof creëren met zijn of haar sociale omgeving. Deze ongelijkheid kan leiden tot gevoelens van jaloezie, onzekerheid en bedreiging bij anderen. Volgens de sociale vergelijkingstheorie kunnen mensen verschillende strategieën hanteren om hun gevoel van eigenwaarde te beschermen wanneer ze geconfronteerd worden met andermans succes.

• Ze kunnen proberen de ander te overtreffen, wat kan leiden tot gezonde competitie maar ook tot oneerlijke praktijken en onnodige spanning.
• Ze kunnen de prestaties van de ander kleineren door successen te bagatelliseren om zichzelf beter te voelen.
• Of ze kunnen contact vermijden om confrontatie met het eigen gevoel van tekortkoming te voorkomen.

Deze reacties kunnen relaties onder druk zetten en een omgeving creëren waarin individuele progressie negatief wordt ontvangen.

De rol van de voorhoede en achterhoede

Progressie-ongelijkheid is een tweezijdig probleem:

• De voorhoede, degenen die progressie boeken, kan onbewust barrières opwerpen of zich superieur gedragen, wat weerstand oproept.
• De achterhoede, degenen die achterblijven, kan oppositie vormen tegen de voorhoede in plaats van zich te laten inspireren.

Beide groepen dragen bij aan het vergroten van de kloof, wat negatieve effecten heeft op de sociale cohesie en samenwerking.

Waarom stoppen met streven naar progressie geen oplossing is

Hoe kunnen we omgaan met de nadelen van progressie-ongelijkheid? Stoppen met het streven naar progressie is geen oplossing. Het is om te beginnen al ondenkbaar dat wij als mensen ons streven naar progressie loslaten omdat het inherent aan de menselijke natuur is.

Maar bovendien zou het loslaten van onze progressiegerichtheid geen goede oplossing zijn. Als we geen progressie zouden boeken, zouden we weliswaar de genoemde soorten nadelen mogelijk kunnen vermijden maar we zouden ook de voordelen van de progressie mislopen. En deze voordelen zijn, zeker aanvankelijk, vaak groter dan de nadelen.

Dat gezegd hebbend, is het wel belangrijk om oplossingen te vinden voor de problemen die progressie-ongelijkheid met zich mee kunnen brengen. Doen we dat niet, dan kunnen deze problemen relaties beschadigen en ons demotiveren.

Strategieën om de negatieve gevolgen te minimaliseren

Om de kloof tussen de voorhoede en de achterhoede te verkleinen en de negatieve gevolgen van progressie-ongelijkheid te minimaliseren, kunnen verschillende strategieën worden overwogen:

• Bevorderen van samenwerking en kennisdeling: Mentorschap kan effectief zijn, waarbij individuen die progressie boeken anderen begeleiden en ondersteunen in hun ontwikkeling. Teamgericht werken, met een focus op gezamenlijke doelen in plaats van individuele prestaties, draagt bij aan een harmonieuze omgeving.
• Cultiveren van een groeimindset: Door middel van educatie en training kunnen mensen worden aangemoedigd om progressie te zien als een gedeelde reis in plaats van een competitie. Positieve sociale vergelijking, waarbij men inspiratie haalt uit andermans successen zonder afgunst, helpt om negatieve gevoelens te verminderen.
• Implementeren van beleid en spelregels voor gelijke kansen: Gelijke toegang tot middelen, zoals opleidingen en trainingen, zorgt ervoor dat iedereen de kans heeft om te groeien. Transparante criteria voor promotie en beloning voorkomen favoritisme en bevorderen eerlijkheid.
• Cultiveren van wijze communicatie: Wijze communicatie omvat perspectivisme, waarbij diverse perspectieven worden overwogen, en dialectisch en reflectief denken, waarmee tegenstellingen worden geïntegreerd. Met epistemische bescheidenheid erkennen we onze eigen beperkingen en streven we naar waarheid, wat bijdraagt aan begrip en het verminderen van sociale spanningen.
  

Zelfbescherming in de voorhoede

In aanvulling op de bovenstaande punten zijn hier enkele strategieën om te overwegen als je in de voorhoede zit en geconfronteerd wordt met jaloezie en/of tegenwerking.

1. Reflecteer op je eigen houding en communicatie

• Toon nederigheid en erken dat je eigen vooruitgang mede mogelijk is gemaakt door anderen of omstandigheden. Dit kan jaloezie verminderen.
• Vermijd signalen van superioriteit, zelfs onbedoeld, en wees empathisch naar anderen toe.

2. Stel grenzen waar nodig

• Wees assertief in het aangeven van grenzen als kritiek of tegenwerking onrechtvaardig wordt. Bijvoorbeeld door te benoemen wat je wel en niet accepteert.
• Vermijd confrontaties waar mogelijk, en wees bereid om constructieve gesprekken aan te gaan wanneer dit nodig is.

3. Ondersteun en inspireer

• Maak je progressie een gedeeld voordeel door anderen te betrekken en te ondersteunen. Door mentorschap en kennisdeling wordt jouw progressie minder gezien als bedreigend.
• Inspireer anderen door je aanpak en laat zien hoe zij kunnen profiteren van jouw ervaringen.

4. Zoek steun bij gelijkgestemden

• Omring jezelf met mensen die jouw progressie waarderen en begrijpen, zoals mentoren, coaches of peers die vergelijkbare ervaringen hebben.
• Zoek naar netwerken of communities waar vooruitgang wordt gevierd en gedeeld in plaats van bekritiseerd.

5. Ontwikkel emotionele veerkracht

• Werk aan zelfcompassie en veerkracht om om te gaan met negatieve reacties zoals jaloezie. Door je focus te verleggen naar je eigen doelen en waarden, verminder je de emotionele impact van tegenwerking.
• Leer negatieve gevoelens bij anderen niet als persoonlijke aanvallen te interpreteren, maar als een uiting van hun eigen onzekerheden.

Conclusie

Progressie-ongelijkheid is een complex fenomeen dat voortkomt uit natuurlijke menselijke neigingen tot sociale vergelijking en zelfverheffing. Hoewel het niet volledig kan worden voorkomen, kunnen we de negatieve gevolgen ervan verkleinen door bewuste inspanningen. Door samenwerking, een cultuur van gedeelde groei en het bevorderen van gelijke kansen, kunnen we werken aan een samenleving waarin individuele progressie niet leidt tot sociale spanningen maar juist bijdraagt aan collectieve ontwikkeling.

Referenties

• Festinger, L. (1954). A Theory of Social Comparison Processes. Human Relations, 7(2), 117-140.
• Wills, T. A. (1981). Downward Comparison Principles in Social Psychology. Psychological Bulletin, 90(2), 245-271.
• Visser, C.F. (2017). Visser, C.F. (2017). De psychologie van progressie. Kiezen voor vooruitgang. Driebergen: Just-in-Time Books.