Worden positieve stereotypes opgevat als complimenten?

Bij stereotypes denken we vaak vooral aan generaliserende negatieve oordelen over een categorie mensen. Bij een stereotype wordt het gedrag van een individu toegeschreven aan de groep waar hij of zij toe behoort (of veronderstelt wordt te behoren). Andersom kan het ook zijn dat vermeende negatieve eigenschappen van groepen geprojecteerd worden op individuen die tot die groep behoren. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat we stereotypen vaak als onwenselijk zien. Er zitten namelijk behoorlijk gevaarlijke kanten aan. Negatieve stereotypen kunnen spanningen tussen groepen opwekken of vergroten en de samenhang in de samenleving ondermijnen en ze miskennen het unieke karakter van individuen. Maar hoe zit het met positieve stereotypen, met andere woorden: positieve generaliserende oordelen over een sociale groep? Worden die wel gezien als positief omdat ze in feite alleen maar complimenteus zijn?

Positieve stereotypes depersonaliseren óók

Het is misschien verrassend maar een groeiend aantal onderzoeken laat zien dat positieve stereotypen meestal niet worden opgevat als compliment. In plaats daarvan worden ze vaak geïnterpreteerd als een teken dat de persoon die ze uitspreekt juist negatieve stereotypen over de betreffende groep gelooft (Kilianski & Rudman, 1998;  Garcia et al., 2006; Czopp, 2008). Eén verklaring waarom ook positieve stereotypen negatief kunnen overkomen’, is dat ze individuen depersonaliseren (“Ik zie jou slechts als lid van de groep, niet als individu”).

Positieve stereotypes worden vaak gezien als verhulde negatieve stereotypes

Een aanvullende reden die wordt blootgelegd in een onderzoek van Siy & Cheryan (2017) is dat leden van de positief gestereotypeerde groep vaak veronderstellen dat de stereotypeerder tevens negatieve stereotypen over de groep gelooft. Hoe zou dit werken? Een voorbeeld: Een man zegt: “Het is belangrijk om ook vrouwen in ons team te hebben want die zijn veel empathischer!” Je zou misschien denken dat deze man geen negatieve maar alleen positieve vooroordelen heeft over vrouwen. Maar op grond van de hierboven genoemde onderzoeken zou je kunnen verwachten dat vrouwen een dergelijke uitspraak meestal niet prettig vinden en juist zullen vermoeden dat het positieve stereotype eigenlijk een verhuld negatieve stereotype is (bijvoorbeeld: “Vrouwen zijn niet rationeel”). Een andere manier waarop positieve stereotypes kunnen worden geïnterpreteerd als indicatie van negatieve vooroordelen is de volgende. Stel, iemand zegt: “Wat zijn donkere mensen toch atletisch!” Een donkere persoon die hier naar luistert, zou kunnen denken dat de positieve stereotypeerder eigenlijk bedoelt: “Donkere mensen zijn niet intelligent.”

Onderzoek Siy & Cheryan (2017)

Siy & Cheryan deden vijf studies om deze hypothese te toetsen. In studie 1 geloofden vrouwen die een man positieve stereotypes over vrouwen hoorden verkondigen vaker dat deze man negatieve stereotype denkbeelden heeft dan vrouwen die de man deze positieve stereotypes niet hoorden verkondigen. Studie 2 tot en met 4 vonden vergelijkbare resultaten bij Aziatisch-Amerikaanse mensen. In studie 5 werden positieve stereotypes (goed zijn in wiskunde) ofwel gekoppeld aan de raciale identiteit van de proefpersonen (Aziatisch) ofwel aan hun sekse (man). Deze studies bevestigen dus dat positieve stereotypen vaak averechts worden beleefd.

Reflectie

Ben je boos over negatieve stereotypen of bepaalde groepen (donkere mensen, vrouwen, homo’s, Marokkanen, Joden, Turken, ouderen, Moslims, Belgen, etc.) en wil je daar een tegenwicht aan bieden? Denk dan niet te snel dat het uitspreken van positieve stereotypen een goede manier is om dit te doen. Het zou goed kunnen dat je, waarschijnlijk als compliment bedoelde, uitspraken evengoed een depersonaliserend effect hebben en bovendien worden geïnterpreteerd als verhulde negatieve stereotypes. Beter lijkt het om te blijven proberen om mensen als individuen te zien en onze neiging om mensen in hokjes te stoppen tegen te gaan.