Hoe kennis over zelfdwang helpt om milder te reageren op dwingend gedrag
Dwingend gedrag – of het nu gaat om controlerende opmerkingen, straffen, manipulatie of het uitoefenen van druk – roept vaak een directe en intense emotionele reactie op. Vooral voor wie veel waarde hecht aan autonomie en wederzijds respect, kan zo’n benadering sterke aversie oproepen. De eerste, begrijpelijke reflex is vaak boosheid of irritatie. Toch is er sprake van een paradox: wat ons op zo’n moment het meest kan helpen, is niet nóg meer weerstand, maar een ander soort inzicht. Vanuit de zelfdeterminatietheorie, weten we dat dwingend gedrag vaak voortkomt uit een geïnternaliseerde controlerende stijl – een patroon dat mensen niet alleen naar anderen, maar ook naar zichzelf toe gebruiken (een vorm van of zelfdwang dus).
Lees verder »Diep leren stimuleren: de centrale rol van leerkader en groeimindset
Diep leren, een onderwijsfilosofie gericht op diepgaand conceptueel begrip en kennistransfer, wint wereldwijd aan belang. In Indonesië heeft de overheid deze aanpak omarmd als antwoord op tegenvallende PISA-resultaten voor taalvaardigheid, wiskundige vaardigheden en natuurwetenschappelijke vakken. De integratie met het groeimindset-concept – de overtuiging dat intelligentie ontwikkelbaar is – biedt interessante mogelijkheden. Waar eerder onderzoek zich vaak op afzonderlijke factoren richtte, bracht een nieuwe studie van Imron et al. (2025) voor het eerst de gezamenlijke impact in kaart van mindset, leerkader en docent-leerlingrelaties.
De volgende-stap-stuurtechniek: voortbouwen op progressie
Ken je de volgende-stap-stuurtechniek?
Leonie, leidinggevende in een zorgorganisatie, wilde een gesprek voeren met medewerker Miriam. Miriam werkt op een jaarcontract en heeft de afgelopen maanden duidelijke progressie laten zien na gesprekken over haar werk en verwachtingen. Tegelijk viel het Leonie op dat Miriam op rustige momenten vaak afwachtend is en regelmatig op haar telefoon kijkt. Leonie zou graag zien dat Miriam die tijd benut om andere werkzaamheden op te pakken – zoals het bijwerken van cliëntendossiers, het aanvullen van voorraad of het voorbereiden van materiaal voor activiteiten – zodat het team sneller kan schakelen bij onverwachte drukte. Leonie wilde dit bespreken, maar zonder dat Miriam het gevoel krijgt dat er iets mis is of dat haar functioneren ter discussie staat. Haar vraag: hoe steek ik dit gesprek het beste in?
Lees verder »Progressiegerichte organisatieverandering: hoe kleine stappen condities creëren
In een eerder artikel beschreef ik hoe culturele conformiteit functioneert als een krachtig mechanisme dat ervoor zorgt dat mensen hun gedrag afstemmen op wat gebruikelijk is binnen hun groep. Dit mechanisme kan verandering belemmeren wanneer het oude patronen stabiliseert. Dat roept de vraag op: is organisatieverandering eigenlijk wel mogelijk? En zo ja, hoe begin je daar dan mee? Hier schets ik hoe progressiegerichte organisatieverandering eruit ziet en kan werken.
Lees verder »Internalisatie in actie in de wiskundeklas
Onlangs hoorde ik deze interessante anecdote over internalisatie. Het is een doorsnee woensdagochtend op het ROC. De wiskundeles is begonnen en de meeste studenten zijn aan het werk met lineaire vergelijkingen. Maar één student zit met zijn armen over elkaar. Hij pakt zijn pen niet op. “Dit is niet nuttig,” zegt hij tegen de docent. “Waarom moeten we dit doen? Wanneer ga ik later ooit te maken krijgen met lineaire vergelijkingen?” De docent herkent de vraag. Ze heeft hem vaker gehoord. Ze geeft het antwoord dat ze geleerd heeft te geven: “Met dit soort wiskunde bezig zijn traint je denkvermogen. Daar kun je later op allerlei manieren voordeel bij hebben, zelfs als je niet letterlijk met lineaire vergelijkingen te maken krijgt. Bovendien wil jij graag doorstromen naar het HBO. Daar is veel wiskunde, ook lineaire vergelijkingen. Dus daar heb je het ook nodig.” De student kijkt haar aan. “Wat is het nut voor LATER?” Hij pakt zijn pen nog steeds niet op. De les gaat verder. De student werkt niet.
Lees verder »Culturele conformiteit: onzichtbare rem op verandering
Veel organisaties en scholen willen een cultuur creëren waarin leren, motivatie en samenwerking centraal staan. Toch blijft de praktijk vaak hardnekkig hetzelfde. Zelfs wanneer men in woorden zegt dat men wil werken vanuit vertrouwen, autonomie en groei, blijft het gedrag in de dagelijkse realiteit opvallend traditioneel. Dat is geen kwestie van onwil, maar van iets subtielers: culturele conformiteit.
Lees verder »Wijze feedback verbetert relaties, motivatie en resultaten
Docenten staan regelmatig voor een dilemma. Ze weten dat leerlingen kritische feedback nodig hebben om te leren en zich te ontwikkelen, maar ze zien ook hoe sommige leerlingen precies bij die feedback afhaken. Het geven van correcties voelt als balanseren: te voorzichtig en je helpt de leerling niet echt vooruit, te direct en je riskeert dat de leerling de handdoek in de ring gooit. Dit probleem blijkt nog groter te zijn bij leerlingen uit groepen die in het onderwijs historisch ondervertegenwoordigd zijn, zoals leerlingen uit etnische minderheidsgroepen of leerlingen uit gezinnen met een lager inkomen. Kalkstein et al. (2025) beschrijven in hun rapport de ontwikkeling en evaluatie van een professionaliseringstraject dat docenten helpt om dit probleem aan te pakken. Het traject bouwt voort op decennia psychologisch onderzoek naar wat ‘wise feedback’ ofwel wijze feedback wordt genoemd. Dit concept komt oorspronkelijk voort uit observaties van bijzonder effectieve docenten, en is vervolgens verder ontwikkeld en getoetst in experimenteel onderzoek.
Lees verder »Valse autonomieondersteuning: mooi op papier, afwezig in de praktijk
Susan Mackie introduceerde ooit het begrip ‘valse groeimindset’. Hiermee bedoelde zij het wel overnemen van groeimindsettaal, maar niet gedrag vertonen dat daadwerkelijk groeimindset-ondersteunend is. In dit artikel opper ik dat iets vergelijkbaars optreedt bij autonomieondersteuning. Er is in mijn ogen ook iets als ‘valse autonomieondersteuning’. Lees hieronder wat ik hiermee bedoel.
Lees verder »De ik-hoor-dit al-te-kunnen-valkuil
De ik-hoor-dit al-te-kunnen-valkuil kan leren en ontwikkelen in de weg staan. We begonnen een recente training met een oefeningetje waarin deelnemers elkaar kort interviewden. Ze stelden elkaar de vraag: “Wanneer ben je ooit tegen de verwachting beter geworden in iets?” Vervolgens bespraken we in de plenaire groep wat de interviewtjes hadden opgeleverd. Iedereen had voorbeelden weten te vinden van dingen waar ze tegen hun verwachting in goed waren geworden. Ze vertelden dat het hen gelukt is door dingen als het gewoon beginnen te doen, stap voor stap, oefenen, doorzetten, reflecteren, hulp vragen en verschillende strategieën uitproberen. Eén deelneemster vertelde hoe ze beter was geworden in het bespelen van een muziekinstrument. Vervolgens zei ze:
“Wat raar eigenlijk. Bij muziek vind ik het doodnormaal dat ik veel moet oefenen, fouten mag maken en begeleiding krijg. Maar bij gesprekken voeren in mijn werk heb ik het gevoel dat ik het eigenlijk allemaal al hoor te kunnen.”
. Lees verder »
Kennisontwikkeling bij Management Development als bron voor organisatiesucces
Door een gesprek met een Adviseur Leren en Ontwikkelen bij de politie-organisatie dacht ik terug aan een hoofdstuk dat ik in 1996 schreef samen met Wieby Altink. Het verscheen in het boek Management Development (1996), Grumbkow & Jansen (Eds). We reageerden toen op beperkingen van traditionele MD-programma’s: veel nadruk op kennisoverdracht op afstand van de praktijk en te weinig aandacht voor leren in en van het werk. Als conceptueel kader gebruikten we het kennisontwikkelingsmodel van Nonaka en Takeuchi (combinatie, socialisatie, externalisatie, internalisatie). Onze kernstelling was dat MD pas waarde krijgt wanneer kennis daadwerkelijk in gedrag en routines wordt omgezet. Ik denk dat die gedachte anno 2025 onverminderd relevant is. Organisaties werken vaker hybride, rollen veranderen sneller en van managers wordt verwacht dat zij mensen ontwikkelen, samenwerken bevorderen en leren dicht op de taak organiseren. Lees dit stuk daarom met de vraag: hoe vertaal je de beschreven principes vandaag?
► Anno 2025 zou ik enkele accenten anders leggen vanuit een progressiegericht perspectief: minder nadruk op selectie en summatieve beoordeling (AC/DC) en meer op taaknabije oefening met directe feedforward; expliciet borgen van autonomie-ondersteuning en psychologische basisbehoeften in ontwerp en taal; van generieke competentieprofielen naar concreet, observeerbaar taakgedrag in de eigen context; systematische progressiemonitoring in kleine cycli; en identiteitsontwikkeling duiden met groeimindset-taal, gekoppeld aan wat al werkt en wat als volgende stap haalbaar is.
Toch denk en hoop ik dat het artikel nog bruikbare ideeën bevat. Leg het naast je huidige praktijk: waar organiseer je leren al dicht op de taak, en waar is nog progressie mogelijk?
Lees verder »
Open link ► Dit artikel van Eskreis-Winkler, L., Woolley, K., Kim, M., & Polimeni, E. (2025) laat zien dat mensen…
Heb je het filmpje van Nathan Rutjes gezien? Hoe hij een jeugdvoetbalelftal coacht is geweldig. https://www.instagram.com/reel/DQcBbAJje4X/?igsh=MXhpdjk1YzF1Yzgwcw==
Beste Bram, Dank voor je reactie. Ik ken het model dat je noemt niet dus ik ga het zeker even…
Wat een helder artikel over het cyclisch model voor betekenisvolle progressie! Het legt mooi uit hoe motivatie, inspanning en monitoring…
Open link ► From “me” to “we”: How perspective shifts in language can shape children’s judgments about kindness, caring, and…
Open link ► Het artikel The Brilliance–Belonging Model: How Cultural Beliefs About Intellectual Ability Undermine Educational Equity (Bauer et al.,…
Open link ► Dit artikel stelt voor om zogenoemde dark traits te begrijpen als combinaties van twee componenten. De eerste…
Bedankt voor deze tip Judith, ik zsl het eens opzoeken
Dank weer voor dit verhaal. Een mooi voorbeeld hiervan vind ik ook in de film Dangerous Minds waarin de lerares…
Zeker. Leuk je vandaag ontmoet te hebben, Bahman.
Interessant en het lijkt veel op oplossingsgericht werken
Beste Marjan, Onderzoek laat correlaties zien tussen bescheiden leiderschap en creativiteit/betrokkenheid. Bij mijn weten is er nog weinig bewijs voor…