De verborgen schade van de controlerende motivatiestijl

In opvoeding, opleiding en werk willen we mensen graag in beweging krijgen. Hoe doen we dat? Grofweg zijn er twee motivatiestijlen onderscheiden die beide veel voorkomen: de contolerende motivatiestijl en de autonomie-ondersteunende motivatiestijl. Veel onderzoek uit de zelfdeterminatietheorie heeft laten zien: de autonomie-ondersteunde stijl is veruit superieur (zie bijvoorbeeld hier). Mensen voelen zich er beter bij en ze functioneren er beter bij. Maar de controlerende stijl, hoe ineffectief ook, komt toch nog zeer vaak voor. Hoe komt dat?

De controlerende motivatiestijl

De controlerende motivatiestijl (ofwel dwingende motivatiestijl) is geworteld in een oude manier van denken over mensen. Deze gaat ervan uit dat je mensen in beweging krijgen via straf, beloning en controle. Bij de controlerende stijl hoort onder andere:

• autoritaire taal en toon
• dreigen met straf
• schuldgevoel opwekken bij ongewenst gedrag
• beloningen in het vooruit stellen om gewenst gedrag uit te lokken
• vleien om iets van de ander gedaan te krijgen

Gecontroleerde motivatie

De controlerende stijl leidt tot gecontroleerde motivatie. Als we gecontroleerd gemotiveerd zijn:

• voelen we angst en spanning
• kost de activiteit ons veel energie
• voelen we ons er weinig bij betrokken
• zijn we ontevreden
• nemen we de kortste weg naar het doel
• is de kans groot dat we sjoemelen en valsspelen

De autonomie-ondersteunende motivatiestijl

De autonomie-ondersteunende motivatiestijl gaat uit van een ander mensbeeld, namelijk dat mensen van nature gemotiveerd zijn omdat ze het leuk vinden om dingen te doen en uit te proberen en omdat ze een nuttige bijdrage willen leveren. Bij autonomie ondersteuning scheppen we de condities waarbinnen de ander zichzelf kan motiveren. Hierbij hoort onder andere:

• het perspectief van de ander erkennen
• keuzes bieden
• eigen initiatief stimuleren
• de ander betrekken bij het stellen van doelen en nemen van besluiten
• het geven van een goede reden als je de ander iets vraagt te doen
• het bieden van structuur

Autonome motivatie

Als we autonoom gemotiveerd zijn, staan we erachter om de activiteit te doen omdat we de activiteit leuk en/of belangrijk vinden. Als dat zo is:

• voelen we ons beter
• functioneren we beter
• zijn we creatiever
• werken we beter samen
• leren we meer diepgaand
• houden we langer vol

Deze video van Edward Deci geeft meer uitleg.

Waarom mensen toch vasthouden aan de controlerende motivatiestijl

Ondanks dat er wereldwijd inmiddels honderden onderzoeken zijn die hebben aangetoond dat autonomie-ondersteuning beter werkt dan de controlerende stijl, komt deze laatste nog erg veel voor. Hoe kan dat? Ik zie hiervoor verschillende redenen.

We kennen niet anders

Een eerste reden is dat we vaak geloven in wat we kennen. In de psychologie is dit verschijnsel bekend als het mere-exposure effect. Dit betekent dat we een voorkeur hebben voor dingen waarmee we ervaring hebben. Als we bijvoorbeeld zelf op een autoritaire manier zijn opgevoed of worden aangestuurd dan vergroot dit de kans dat we zelf ook autoritair zullen optreden.

Deze eerste reden zou je kunnen omschrijven als: ‘kennen is doen’. Maar dit roept een nieuwe vraag op: waarom zijn we zelf dan autoritair opgevoed? Waarom was deze controlerende manier van opvoeden überhaupt ooit populair?

We denken (onterecht) te zien dat het werkt

Dit heeft te maken met de beperktheid van onze eigen waarneming en intuïties als het gaat om zaken die te maken hebben met psychologie. De controlerende aanpak werkt weliswaar in veel opzichten niet goed maar het lijkt wel degelijk goed te werken. De methoden van de controlerende aanpak zoals dreigen, stemverheffing, straffen en het in het vooruitzicht stellen van een beloning, hebben vaak namelijk wel degelijk snel een effect op het gedrag van mensen.

De verborgen schade van de controlerende motivatiestijl

Een leraar die zijn klas bulderend toespreekt, krijgt de klas op dat moment waarschijnlijk snel stil. De leraar concludeert wellicht dat bulderend toespreken werkt en noodzakelijk is als leerlingen lastig zijn. Maar schijn bedriegt. Welke denkfout maakt deze leraar?

Er zijn vijf type schade die optreden maar die niet gemakkelijk zijn waar te nemen omdat ze in het hoofd van de ander plaats vinden.

1. Intrinsieke motivatie neemt af (de ander gaat het minder leuk vinden)
2. Geïnternaliseerde motivatie komt niet tot stand (gaat het belang niet zien)
3. Verbondenheid komt niet tot stand. Relatie wordt beschadigd (wordt bang/krijgt een hekel)
4. Zo gauw je stopt, keert het ongewenste gedrag terug
5. Er treedt vaak gewenning op waardoor je drukmiddelen steeds wat intensiever moet inzetten voor hetzelfde effect

Conclusie

De controlerende stijl van motiveren komt nog vaak voor. Deels is dat omdat mensen vaak niets anders kennen en kunnen bedenken. Daarnaast is er een meer subtiele reden: de controlerende motivatiestijl lijkt te werken als we vooral kijken naar de onmiddellijke oppervlakkige effecten. De negatieve bijeffecten die optreden zijn moeilijker zichtbaar maar zeer schadelijk.

► Gebruik je de controlerende stijl? Dan doe je er goed aan om deze los te laten en over te stappen naar de autonomie-ondersteunende stijl. Deze is niet alleen effectiever maar ook prettiger voor de mensen met wie je werkt en ook voor jezelf.