Je zou denken dat mensen alleen overtuigingen aanhangen op grond van hun waarheidsgehalte maar dat is niet het geval. Mensen hebben natuurlijk inderdaad vaak overtuigingen omdat ze denken dat die waar zijn maar er zijn ook andere redenen mogelijk voor het hebben van overtuigingen. Die redenen kunnen te maken hebben met verschillende soorten psychologische of sociale doelen die zij hebben. Enkele voorbeelden hiervan zijn: de wereld als ordelijk of betekenisvol of veilig kunnen zien, de eigen groep (met dezelfde overtuigingen) als moreel goed kunnen zien en het gevoel kunnen hebben bij deze groep te horen en invloed op of macht over andere mensen kunnen hebben.

Psychologische redenen voor het hebben van overtuigingen

Dit soort overtuigingen waar mensen om dit soort psychologische redenen aan gehecht zijn, kunnen  onder druk komen te staan door objectieve gegevens die in strijd zijn met de betreffende overtuigingen. Als dit gebeurt, kunnen ze verschillende strategieën gebruiken (bewust of onbewust) om toch vast te kunnen houden aan deze overtuigingen. Eerder onderzoek heeft al enkele van die strategieën geïdentificeerd, zoals: het verdacht maken van de bron, het bekritiseren van de methoden waarop de informatie is gebaseerd, het gebruiken van drogredenen, het vertekend waarnemen van de werkelijkheid en het domweg vermijden van (het praten over) de gegevens.

Overtuigingen onfalsifieerbaar maken

In een paper van Friesen, Campbell & Kay (2015) wordt nog een andere strategie geïdentificeerd: het meer onfalsifieerbaar maken van de overtuiging, met andere woorden: hem meer onweerlegbaar maken. Een voorbeeld om uit te leggen wat hiermee bedoeld wordt. Een falsifieerbare reden om een religie aan te hangen zou bijvoorbeeld kunnen zijn: ik geloof omdat archeologisch bewijs mijn religieuze opvattingen ondersteunt. Een onfalsifieerbare reden zou zijn: omdat ik Gods aanwezigheid voel. Nog een voorbeeld. Een falsifieerbare reden om tegen het homohuwelijk te zijn, zou kunnen zijn: omdat kinderen die door twee ouders met een gelijk geslacht zijn opgevoed zich minder goed ontwikkelen. Een niet falsifieerbare reden zou zijn: omdat het moreel slecht is.

Door overtuigingen meer onweerlegbaar te maken, ontstaat er, zo laten Friesen et al zien, een offensief voordeel en een defensief voordeel. Het offensieve voordeel is dat je de overtuiging met meer felheid kunt aanhangen en uitdragen en tegenstanders van de overtuiging feller kunt bekritiseren. Het defensieve voordeel betekent dat je bestand bent tegen argumenten en feiten die de overtuiging weerleggen. In 4 experimenten tonen de onderzoekers deze deze offensieve en defensieve voordelen aan, zowel in een religieuze als in een politieke context.

Polarisatie en marginalisatie van wetenschap

De auteurs zeggen dat het onfalsifieerbaar maken van overtuigingen wellicht niet altijd iets slechts is. Het kan zijn dat in sommige gevallen het individu er minder angstig van wordt, zonder dat er nadelen voor de samenleving optreden. Maar ze wijzen er ook op dat het onfalsifieerbaar maken van overtuigingen maatschappelijk schadelijke effecten kan hebben. Het kan volgens hen leiden tot polarisatie van groepen en tot de marginalisatie van wetenschap en de neutralisatie van wetenschappelijke bevindingen wanneer ze niet overeenstemmen met je overtuigingen.