Richard Nisbett beschrijft in zijn boek Mindware het belang van het doen van experimenten. Hij zegt dat het doen van experimenten onontbeerlijk is om uit te vinden wat werkt en wat niet werkt. Onze intuïtieve beoordeling van wat werkt of niet is namelijk vaak niet juist.

Head start

Hij geeft het voorbeeld van het programma Head Start voor jonge kinderen uit achterstandsgezinnen. In het programma wordt aandacht besteed aan onderwijs, opvoeding en voeding. Er is in totaal 200 miljard dollar aan besteed. Kinderen die aan het programma deelnamen hadden kregen een iets betere gezondheid en er waren ook cognitieve voordelen. Deze laatste verdwenen echter binnen enkele jaren weer. Over de effectiviteit van Head Start is weinig te zeggen omdat er weinig onderzoek naar is gedaan. Als er wel onderzoek was gedaan had het geld veel beter besteed kunnen worden en hadden de kinderen effectiever geholpen kunnen worden.

Hoe je kunt vergissen in of een programma werkt of niet, blijkt uit de volgende voorbeelden die Nisbett noemt:

1. Traumacounselling werkte niet

Na de aanslagen in New York in 2001 hebben 9000 traumacounsellors hulpverlening geboden aan slachtoffers. Ze vroegen hen de traumatische gebeurtenis vanuit hun eigen perspectief te beschrijven inclusief hun emotionele reactie. Vervolgens normaliseerden de counselors deze reactie en boden advies. In meer dan 12 experimenten hebben psychologen echter geen bewijs gevonden dat een dergelijke manier van hulpverlenen effectief is. Er zijn zelfs aanwijzingen dat het volgen van een dergelijke counseling klachten kan vergroten.

2. Expressief schrijven werkte wel

Een andere, verrassend kleine, interventie blijkt echter wel goed te werken. James Pennebaker liet slachtoffers van een traumatische gebeurtenis 4 avonden achter elkaar hun meest intieme gedachten en gevoelens opschrijven naar aanleiding van de gebeurtenis. Onderzoek laat zien dat deze aanpak, die expressief schrijven wordt genoemd, substantieel helpt. Vermoedelijk heeft dit ermee te maken dat hij mensen helpt om een eigen bruikbaar narratief over de gebeurtenissen te ontwikkelen.

3. Scared straight werkte niet

Gevangen in gevangenis uit New Jersey besloten een programma op te starten om kinderen op het rechte pad te houden door hen te laten zien hoe vreselijk het leven in de gevangenis is. Dit programma werd later Scared Straight genoemd. Om de effectiviteit van deze aanpak te kunnen beoordelen zijn 7 experimentele studies gedaan die stuk voor stuk lieten zien dat de kinderen die het Scared Straight programma hadden ondergaan vervolgens meer misdaden begingen dan kinderen in de controlegroep. Ondanks deze bevindingen is het programma niet stopgezet…

4. DARE werkte niet

Een ander project was DARE, drug abuse resistance education waarin getrainde politiemensen in schoolklassen informatie geven over de gevaren van alcohol, drugs en sigaretten. Experimenteel onderzoek heeft laten zien dat het programma niet werkt. Helaas geldt ook hier dat het programma niet stop is gezet.

Wat werkt is soms tegenintuïtief

Waarom programma’s als DARE, Headstart, trauma counseling en Scared straight niet goed of zelfs averechts werken, is niet goed bekend. Wel is bekend dat het zo is. Iets waarvan je zou denken dat het nuttig is, blijkt dat soms niet te zijn als je het onderzoekt via een experiment. De enorme bedragen die in de massale programma’s is gestopt hadden beter besteed kunnen worden en kinderen en traumaslachtoffers hadden beter geholpen kunnen worden. Tegelijk kan een kleine interventie zoals Pennebakers schrijfoefening heel effectief blijken te zijn. Wat werkt, is soms tegenintuïtief.

Lees ook:

• Het belang van experimenteel onderzoek (2)
• Bespreking van Mindware: tools for smart thinking door Richard Nisbett