Automatische negatieve gedachten over jezelf kunnen je functioneren en welbevinden in de weg staan. Ik beschrijf hier kort twee manieren om je hiertegen te wapenen: flow en mindfulness-meditatie.
Onderzoekers Michael Robinson en Maya Tamir (2011) hebben twee soorten hersenactiviteit met elkaar vergeleken: taakgericht en zelfgericht. Deze twee toestanden van het brein remmen elkaar. Met andere woorden: als de ene actiever wordt, wordt de ander minder actief. De auteurs betogen op basis van onderzoek en theorieën dat een taakgerichte focus meer samenhangt met allerlei positieve uitkomsten zoals geluk, mentale gezondheid en productiviteit, terwijl een zelfgerichte focus meer samenhangt met depressie, psychopathologie en minder taaksucces.
| Trainingen Progressiegericht Werken |
Deze conclusie, dat een goed gevoel en goed functioneren gepaard gaat met de afwezigheid van een zelffocus, doet denken aan de positieve ervaring van flow. Flow is een intense ervaring van helemaal opgaan in een bepaalde activiteit waarbij je tijdelijk een verminderd bewustzijn van tijd en van jezelf hebt. Flow treedt op wanneer er sprake is van duidelijke doelen, een optimale uitdaging en feedback. (Het concept van flow is verwant aan het concept work engagement, wat in het Nederlands vaak vertaald wordt als bevlogenheid).
Wat er wellicht zo goed werkt aan flow-ervaringen is dat zij een proces onderbreken van negatieve gedachten over onszelf. Zoals neurowetenschapper Sam Harris uitlegt zijn wij een groot deel van de tijd, grotendeels zonder dat we dit in gaten hebben, bezig met het produceren van gedachten. Deze gedachten vormen een soort interne dialoog. We zijn als het ware steeds tegen onszelf aan het praten. Een groot deel van deze gedachten is negatief. We beoordelen onszelf en anderen, we maken ons zorgen over toekomst, we hebben spijt over het verleden, etc. Deze continue gedachtestromen leiden ons constant af volgens Harris en verminderen ons geluk en verstoren onze ervaringen en ons functioneren.
Er is, naast flow, nog een tweede manier om deze disfunctionele gedachten te onderbreken. Deze manier is mindfulness-meditatie (mindfulness zou je kunnen vertalen met ‘helder bewustzijn’). Bij dit soort meditatietechnieken focus -als ik het goed begrijp; ik heb er zelf weinig ervaring mee- je je niet op een taak maar op het, kort gezegd, niet-oordelend ervaren van het huidige moment. Beginners in dit soort meditatie merken hoe moeilijk het is om je te concentreren op het huidige moment zonder je weer te verliezen in allerlei automatische gedachtestromen. Met oefening kun je echter steeds beter worden in dit soort meditatie.
De begrippen mindfulness en meditatie klinken velen wellicht zweverig en wazig in de oren maar het lijkt er steeds meer op dat ze serieus genomen dienen te worden. Er is tegenwoordig namelijk veel onderzoek waaruit naar voren komt dat mindfulness technieken leiden tot veel voordelen, zoals een betere weerbaarheid tegen stress, een betere immuunfunctie, een betere mentale gezondheid, minder depressieve klachten en beter sociaal functioneren.
Vraag: wat zijn jouw ervaringen en gedachten flow en mindfulness?
Naast Mindfulness zijn er andere technieken om afstand te nemen van het negatieve denken. Deze technieken komen komen deels samen in Acceptance and Commitment Therapy (ACT). In deze gedrachtstherapie worden er, naast Mindfulness, oefeningen aangeboden om kritischer met je verstand om te gaan en gedachten minder serieus te nemen.
bedankt Rob
Beste Coert,
Met beiden heb ik ervaring.
Flow heb ik als eerste ervaren als handballer en tennisser. Diverse wedstrijden in de loop der jaren heb ik (terugkijkend, want in die tijd kende ik de term nog niet) als flow ervaren. Wedstrijden waarin alles vanzelf liep, de tijd stil stond, vermoeidheid bijna niet speelde, ik helemaal opging in de ervaring, geen lastige gedachten, niet bezig zijn met het resultaat en vooral genieten van de uitdaging en het ‘presteren op persoonlijk topniveau’. Later heb ik vergelijkbare ervaringen opgedaan in mijn werk en als handbaltrainer; het lijkt anders maar de overeenkomsten t.a.v. tijdbeleving, opgaan in het moment, genieten en presteren kwamen overeen. Persoonlijk ben ik daarbij van mening dat dit met aanleg/talent te maken heeft. Natuurlijk ken ik ook situaties dat ik goed presteerde vanuit minder talent, de voldoening is er dan ook, soms zelfs opluchting na het volbrengen van de taak, maar geen gevoel van flow.
Mindfulness vind ik ook een interessante optie en inmiddels ben ik vijf (van de acht) weken onderweg met een mindfulnessopleiding, waarbij ik ervoor gekozen heb alle huiswerk nauwgezet te doen om mindfulness en de opbrengst volledig te leren kennen. Tot nu toe zijn mijn ervaringen zeker positief. Ook ik doe veel met interne dialoog, zowel negatieve als positieve gedachten. Door mindfulness is het rustiger en positiever geworden, de acceptatie van ‘wat er is’ werkt rustgevend, levert betere concentratie op en lastige situaties blijven minder lang ‘hangen’. Neveneffecten die ik ervaar: intenser slapen, minder last van mijn rug (w.s. door de goede mindfulness/yoga-oefeningen), merk eerder signalen in mijn lijf op en meer algemene ontspanning. Kortom: so far so good..
Groeten,
Paul
Bedankt Paul!
Flow is volgens mij heel sterk vergelijkbaar met wat ik Creatieve wisselwerking [Creative Interchange (CI) noem]. Men is namelijk in Flow wanneer men het creatieve wisselwerkingsproces zijn werk laat doen en met andere woorden niet pal in de weg ervan gaat staan. Dan is mijn lijfspreuk waar: “The [CI] Process is the Leader”.
Met Creatieve wisselwerking heb ik heel wat ervaring (én er nog heel veel van te leren). Volgens mijn aanvoelen zijn Flow en Creatieve wisselwerking dus synoniemen, vandaar dat kies voor Creatieve wisselwerking in mijn communicatie. Het voordeel dat ik namelijk in Creatieve wisselwerking zie, is dat er een duidelijke beschrijving van bestaat, dat iedereen het proces kan zien werken (indien hij maar de tijd neemt om het ontwikkelingsproces van kleine kinderen te observeren), dat de condities nodig om het goed te laten functioneren geïdentificeerd zijn en dat er bovendien vaardigheden kunnen aangeleerd worden die creatieve wisselwerking in de hand werken.
Kortom, voor mij is het concept ‘Flow’ iets te zweverig, wat te wazig en heeft het te weinig handvatten (ik geef direct toe dat dit aan mij ligt, vanuit mijn gekleurd bewustzijn). Voor mij is Creatieve wisselwerking concreet en helder. Ik beweer NIET dat het gemakkelijk zou zijn om Creatieve wisselwerking te beleven. Dat dit helemaal niet gemakkelijk is komt voornamelijk omdat er een tegenwerkend proces bestaat. Dat proces wordt de Vicieuze Cirkel genoemd wordt. De twee processen remmen elkaar. Met andere woorden als het ene actiever wordt, wordt het andere minder actief. Spijtig genoeg is (althans in mijn ervaring) de Vicieuze Cirkel meestal sterker dan Creatieve wisselwerking, vandaar dat ook Flow zo weinig ‘zichtbaar’ is. Beiden processen zijn natuurlijke menselijke processen en kunnen dus geobserveerd worden indien men daar de moeite voor doet.
Creatieve Wisselwerking ligt aan de basis van de creatieve transformatie van het individu. Observeer de creatieve transformatie bij elke gezonde zuigeling. Die transformeert zichzelf van zuigeling, over baby, peuter en kleuter tot kind. In de beginfase van die transformatie wordt Creatieve wisselwerking nog niet afgeremd door de Vicieuze Cirkel. De Vicieuze Cirkel komt enkel maar op gang van zodra de ‘intrinsieke waarde’ van de baby/peuter voorwaardelijk wordt. Van zodra de baby, van in onze culturen meestal net nog geen jaar, de boodschap krijgt dat hij ‘waardevol’ is indien hij zich aan bepaalde regels en voorschriften houdt. Zijn ‘intrinsieke waarde’ wordt ‘conditioneel’. Creatieve Wisselwerking wordt van dan af aan, hoe langer hoe meer, geremd door de Vicieuze Cirkel. Die Vicieuze Cirkel wordt meestal volop in gang gezet wanneer de kleuter kind wordt en dus schoolplichtig. In het eerste leerjaar worden de eisen en voorwaarden om blijvend als waardevol gezien (en gevoeld) te worden langzaamaan opgestapeld. Het kind komt daarbij los van zijn ‘intrinsieke waarde’ en moet blijvend ‘zich te gedragen’ om blijvend gewaardeerd te worden. Met andere woorden (Engelse in dit geval), WORTH wordt ingeruild voor VALUE, wat ik dan vertaal als: “Intrinsieke waarde wordt extrinsieke waarde”.
De ontdekker van dit natuurlijk proces (het werd uiteraard niet uitgevonden) is dr. Henry Nelson Wieman. Gezien het een natuurlijk proces is, vind je in de literatuur heel wat andere personen die dit proces beschreven hebben. Ik volg echter, om redenen die met mijn levensloop te maken hebben, sinds een twintig jaar de interpretatie die Henry Nelson Wieman aan Creative Interchange gaf in zijn (voor mij) meest toegankelijke boek: ‘Man’s Ultimate Commitment’. Het proces zelf werd in moderne bewoordingen en daardoor beter toepasbaar in organisaties hertaald door dr. Charles Leroy (‘Charlie’) Palmgren, die ik mijn vriend mag noemen (en ook mijn derde vader). De grote verdienste van Charlie is niet alleen dat hij het religieus filosofisch jargon van Henry Nelson hertaalde in begrijpbare taal. Charlie identificeerde ook de basiscondities nodig voor de goede werking van Creatieve Wisselwerking en bovendien heel wat van de vaardigheden nodig voor het succesvol beleven ervan. Misschien wel de grootste verdienste van Charlie is zijn beschrijving van het tegenwerkend proces: de Vicieuze Cirkel. Een meesterlijke beschrijving van het fenomeen ‘Vicieuze Cirkel’ vind je in het boek dat hij samen met Stacie Hagan schreef: “The Chicken Conspiracy”. De condities en de vaardigheden nodig om Creatieve wisselwerking succesvol te laten zijn verwerkte Charlie in zijn boek “The Ascent of the Eagle”. Mijn eigen bescheiden bijdragen zijn een beschrijving van Creatieve wisselwerking in deel III van het (gelijknamig) boek ‘Creatieve wisselwerking’ (2001) en de toepassing van Creatieve wisselwerking tijdens ‘stevige’ gesprekken in ‘Cruciale dialogen’ (2012). Dit laatste boek beschrijft dus de praktische dagelijkse toepassing van Creatieve wisselwerking. Voor geïnteresseerden: je kunt een paar hoofdstukken van ‘Creatieve wisselwerking’ en hoofdstuk 3 ‘Vicieuze Cirkel’ van ‘Cruciale dialogen’ vinden op Slideshare (à toutes fins utiles zou de Fransman zeggen).
Wat Mindfulness betreft:
Dit begrip is dan weer voor mij een synoniem van Awareness. Er is een duidelijk verschil tussen ‘Awareness’ en ‘Consciousness’, hoewel ze beiden gewoonlijk in het Nederlands ‘bewustzijn’ genoemd worden. Dus de woordenboeken helpen ons niet om het onderscheid te maken in het Nederlands. Ik doe dat persoonlijk door ‘Awareness’ als ‘helder bewustzijn’ en ‘Consciousness’ niet als ‘troebel bewustzijn’ (zou ook kunnen), maar als ‘gekleurd bewustzijn’ te noemen.
Awareness werd meesterlijk beschreven door Anthony de Mello SJ in zijn gelijknamig boek. Charlie Palmgren, en ook Richard Rohr en vele anderen noemen het ook ‘non dual’ bewustzijn. Awareness of Helder Bewustzijn is het niet oordelend ervaren van de werkelijkheid, van de feitelijke, observeerbare gegevens (zoals in fase 1 ‘Communicatie’ van het Cruciale Dialoogmodel – boek ‘Cruciale dialogen’). Wij, westerlingen, hebben het daar enorm moeilijk mee want onze mindset, ons referentiekader, ons mentaal model, ons paradigma (kies zelf maar je favoriete begrip) zorgt ervoor dat die werkelijkheid praktisch ogenblikkelijk ingekleurd wordt. Wij zien de werkelijkheid als het ware door de glazen van onze gekleurde bril. Ik noem dit, zoals gesteld, het ‘gekleurd’ (of troebel als je daar voor kiest) bewustzijn, want de werkelijkheid – die enkel met het helder bewustzijn correct gezien wordt – wordt vervormd, vertroebeld, gekleurd door ons eigen denkkader, ons persoonlijk paradigma.
Ik ben er blijkbaar weer in geslaagd om mijn commentaar op een column langer te maken dan de column zelf, sorry daarvoor. U begrijpt nu wel dat ik enorm gepassioneerd ben door deze materie en hoewel ik er waarschijnlijk nog geen tiende van echt begrijp… blijf proberen, Johan, blijf proberen… No, Johan, try not, do or do not, there is no try (mijn eerste en natuurlijke vader, Richard, in 1964 en Yoda in 1980 in Star Wars V “The Empire strikes Back”).
Creatively!
Bedankt Johan, voor je uitgebreide reactie. Ik kom er veel in tegen waar ik nog niet bekend mee ben.