De gestage opmars van de idealen uit de Radicale Verlichting

In enkele recente artikelen heb ik verwezen naar de invloed van de ideeën en waarden uit de Verlichting op onze samenleving. In dit artikel noem ik de Verlichtingswaarden als een belangrijke basis voor de progressie die de afgelopen paar honderd jaar heeft plaatsgevonden in de Westerse wereld en stel ik dat de rest van de wereld er evenveel voordeel van kan hebben (wat ook in steeds grotere mate aan het gebeuren is).

Een interessant en diepgaand boek over de Verlichting is het boek A Revolution of the Mind: Radical Enlightenment and the Intellectual Origins of Modern Democracy van Jonathan Israel, hoogleraar aan Princeton. In het boek legt hij uit dat de idealen van democratie – vrijheid van denken en expressie, religieuze tolerantie gekoppeld aan scheiding van kerk en staat, verwijdering van het gezag van religies uit het wetgevende proces en het onderwijs, individuele vrijheid, politieke zelfbeschikking van volken, en seksuele en raciale gelijkheid – die tegenwoordig in de moderne wereld in steeds sterkere mate algemeen geaccepteerd zijn, hoofdzakelijk afkomstig zijn van een tak binnen de Verlichting die aanvankelijk verguisd werd: de, wat hij noemt, Radicale Verlichting die vanaf ca. 1770 tot ontwikkeling kwam en die voortbouwde op onder andere het werk van de Nederlandse filosoof Spinoza (1632-1677).

Het is interessant om te lezen hoe deze ideeën ondanks forse tegenstand door de tijden heen, stap voor stap normaler geworden zijn voor ons en om te beseffen hoe goed deze ideeën werken. Ik denk dat dit proces van verder tot bloei komen van deze ideeën nog lang niet ten einde gekomen is. Er is her en der nog veel weerstand tegen ieder van deze idealen. Veel mensen in de wereld geloven bijvoorbeeld niet in gelijke rechten voor mannen en vrouwen of voor gelijke rechten voor mensen met verschillende seksuele geaardheid. Ook is de scheiding tussen kerk en staat nog geen algemeen geaccepteerd goed en daar waar dat al wel zo is, is die scheiding soms onvolledig. Ik voorspel dat als we 100 jaar verder zijn de ideeën uit de Radicale Verlichting in nog grotere delen van wereld zijn doorgedrongen en dat ze in de meest moderne samenlevingen nog verder zijn doorgevoerd dan thans bij ons het geval is. En de wereld zal er van profiteren.