In een wereld die steeds complexer wordt, is wijsheid waardevol. Het helpt ons om moeilijke situaties te overzien, verschillende perspectieven te begrijpen en constructief om te gaan met meningsverschillen. Maar wat weten we eigenlijk over de ontwikkeling van wijsheid? Welke rol speelt tijd hierin? Een nieuw artikel van Grossmann et al. (2025) werpt nieuw licht op deze vragen en benadrukt het belang van dynamische modellen om wijsheid beter te begrijpen.

Wat is wijsheid?

Wijsheid wordt vaak omschreven als het vermogen om praktische en ethisch verantwoorde beslissingen te nemen, zelfs in complexe situaties. Het omvat metacognitieve vaardigheden zoals intellectuele nederigheid (het erkennen van de grenzen van je kennis), open-mindedness (openstaan voor nieuwe perspectieven) en perspectiefneming (het begrijpen van andermans standpunten). Deze vaardigheden zijn niet statisch, maar ontwikkelen zich in reactie op levenservaringen en uitdagingen.

De dynamische aard van wijsheid

Traditioneel wordt wijsheid vaak gezien als een vaststaand kenmerk van bepaalde individuen, alsof het een eigenschap is die je wel of niet hebt. Uit onderzoek blijkt echter dat wijsheid sterk contextafhankelijk is. Mensen kunnen in de ene situatie wijs handelen, terwijl ze in een andere situatie minder wijs lijken. Dit suggereert dat wijsheid niet zozeer een vaststaand kenmerk is, maar eerder een dynamisch proces dat zich aanpast aan de omstandigheden.

Een studie toonde bijvoorbeeld aan dat mensen meer intellectuele bescheidenheid en open-mindedness vertonen wanneer ze nadenken over een conflict van een vriend, vergeleken met wanneer ze hun eigen conflicten overdenken. Dit laat zien dat wijsheid niet alleen afhangt van wie je bent, maar ook van de situatie waarin je je bevindt.

De verwaarloosde rol van tijd

Hoewel tijd een centrale rol speelt in de ontwikkeling van wijsheid, wordt deze dimensie vaak over het hoofd gezien in onderzoek. Veel studies zijn cross-sectioneel van aard, wat betekent dat ze slechts een momentopname bieden. Dit maakt het moeilijk om conclusies te trekken over hoe wijsheid zich ontwikkelt over langere periodes.

Een systematische review van de literatuur laat zien dat veel claims over de ontwikkeling van wijsheid gebaseerd zijn op cross-sectionele data, terwijl deze data eigenlijk niet geschikt zijn om veranderingen over tijd te meten. Dit kan leiden tot wat bekend staat als de ‘ecologische denkfout‘: het verwarren van verschillen tussen mensen met veranderingen binnen een persoon.

Hoe kunnen we wijsheid beter bestuderen?

Om de ontwikkeling van wijsheid beter te begrijpen, is het belangrijk om longitudinale studies uit te voeren, waarbij dezelfde personen over langere periodes worden gevolgd. Dit stelt onderzoekers in staat om veranderingen binnen individuen te observeren en te begrijpen hoe wijsheid zich ontwikkelt in reactie op levenservaringen.

Daarnaast is het belangrijk om theoretische modellen te formaliseren. In plaats van vage verhalen over hoe wijsheid zich ontwikkelt, kunnen onderzoekers precieze hypothesen formuleren over hoe en wanneer wijsheid toeneemt. Dit maakt het mogelijk om specifieke voorspellingen te doen en deze empirisch te testen. Bijvoorbeeld: neemt wijsheid toe na een periode van reflectie op tegenslagen, en zo ja, hoe lang duurt het voordat dit effect zichtbaar wordt?

Praktische implicaties

Het begrijpen van de dynamische aard van wijsheid heeft belangrijke implicaties voor praktische toepassingen, zoals onderwijs en coaching. Als wijsheid inderdaad contextafhankelijk is en zich ontwikkelt over tijd, dan kunnen we interventies ontwerpen die mensen helpen om wijzer te worden. Denk aan trainingen die intellectuele bescheidenheid, open-mindedness en perspectiefneming stimuleren, vooral in situaties waarin deze vaardigheden het meest nodig zijn.

Conclusie

Wijsheid is geen vaststaand kenmerk, maar een dynamisch proces dat zich ontwikkelt in reactie op levenservaringen en contexten. Om wijsheid beter te begrijpen, is het essentieel om de rol van tijd en context in onderzoek mee te nemen. Door longitudinale studies te gebruiken en theoretische modellen te formaliseren, kunnen we meer inzicht krijgen in hoe wijsheid ontstaat en hoe we deze kunnen bevorderen. Dit is niet alleen relevant voor individuele groei, maar ook voor het aanpakken van complexe maatschappelijke uitdagingen.

Lees ook:

• De ontwikkeling van wijsheid. Over de geschiedenis en wetenschap van wijsheid
• Kun je wijsheid cultiveren in werksituaties?
• Hoe wijsheid nodig is om complexe problemen op te lossen
• Een gemeenschappelijk model van wijsheid