Kenneth O. Stanley en Joel Lehmans boek Why Greatness Cannot Be Planned: The Myth of the Objective, biedt een provocerende visie op doelgericht gedrag. De auteurs betogen dat onze obsessie met het stellen van specifieke doelen, wat zij de ‘tyrannie van doelen’ noemen, ons blind maakt voor de waarde van het proces en onbedoeld creativiteit en innovatie verstikt. In plaats daarvan zouden we moeten streven naar ‘novelty search’. Dit is het verkennen van onbekende paden zonder vooraf bepaald einddoel, wat kan leiden tot onverwachte en revolutionaire ontdekkingen.

Project Picbreeder

Het onderzoek van Stanley omvat een intrigerend experiment genaamd ‘Picbreeder’. Gebruikers van Picbreeder beginnen met een 15 simpele afbeeldingen (van bijvoorbeeld twee kromme streepjes). Ze kiezen er één en krijgen vervolgens 15 variaties op de gekozen afbeelding. Ze kiezen er opnieuw één en krijgen dan daar weer 15 variaties op.  Na dit vaak te hebben herhaald ontstaan er verrassende afbeeldingen, zoals een vlinder, een auto of een theepot. Dit illustreert het potentieel van creatieve vrijheid en ‘novelty search’ (zoeken naar nieuwheid) als een middel om tot onvoorstelbare innovaties te komen.

Toen vroegen de onderzoekers de deelnemers om gericht naar specifieke eindresultaten, zoals een vlinder of theepot, toe te werken. Maar dit bleek niet goed te lukken. De meest complexe en interessante creaties te ontstaan wanneer men vrij was om de richting van de evolutie te laten leiden door nieuwheid en variatie—de zogenaamde stepping stones—die onverwachte en boeiende resultaten opleverden.

► Meer informatie over Picbreeder kun je hier zien.

Open exploratie

Stanley’s pleidooi voor een open exploratieve benadering gaat dieper dan de oppervlakkige oproep tot ‘buiten de kaders denken’. Hij pleit voor een fundamentele verschuiving in onze aanpak van problemen, waarbij autonomie wordt verhoogd en creativiteit wordt bevrijd van de ketenen van het mediocre washout effect (middelmatig afzwakkingseffect). Dit is het verschijnsel in een groepsproces waarbij door compromissen niemand zijn voorkeur volledig gerealiseerd ziet, resulterend in een algemeen middelmatig resultaat.

In samenwerkingen waarin het sturen naar consensus niet de overhand heeft, is er ruimte voor divergent treasure hunting (divergente schattenjacht). Dit proces waardoor individuen en teams erkende ‘stepping stones’ kunnen vinden, leidt tot de ontwikkeling van ‘phylogenies’ van ideeën en oplossingen. Het is een proces dat ruimte laat voor groei en leidt tot substantiële, betekenisvolle vooruitgang.

Toepasbaarheid buiten de computerwetenschap

Zelf zie ik een parallel fundamentele wetenschap. Fundamentele wetenschap, die kennis vergaart zonder direct praktisch doel, weerspiegelt Stanley’s concept van ‘novelty search’—het onbevooroordeeld verkennen van het onbekende, wat kan leiden tot onverwachte ontdekkingen. Dit wordt geïllustreerd door doorbraken zoals de ontdekking van penicilline, niet als resultaat van gerichte inspanningen, maar door open exploratie en nieuwsgierigheid, die de waarde van het nastreven van kennis vooruitgang onderstrepen.

Stanley is er van overtuigd dat zijn visie relevant is voor vele gebieden van menselijke inspanning. In het bedrijfsleven moedigt een nadruk op novelty search aan tot innovatie die de markt kan transformeren. In het onderwijs bevordert het een levenslange ontwikkeling van nieuwsgierigheid en creatief denken. In onze persoonlijke levens, steunt het de ontwikkeling van paden die leiden tot rijkere en meer vervullende ervaringen.

Herken je de tyrannie van doelen?

De benadering van Stanley nodigt ons uit om onze perceptie van doelen en succes opnieuw te evalueren. Wat denk jij, als lezer, ervan? Herken je wat hij zegt? Is er vaak te veel nadruk op doelen? Smoort doelgerichtheid creativiteit naar jouw indruk? Ervaar jij de waarde van ‘novelty search’ in je eigen werk of leven? Zie jij hoe de kronkelige wegen van ontdekking en ontwikkeling kunnen leiden tot verrassend succes?