Vluchten voor feiten

Een nieuw artikel van Friesen et al. (2015) (zie ook hier) laat zien dat ontestbare overtuigingen of geloofsopvattingen soms aantrekkelijk zijn voor mensen. Als je je overtuigingen in ontestbare vorm formuleert worden ze namelijk onweerlegbaar, kun je vasthouden aan je wereldbeeld en je tegenstanders nog feller bekritiseren. 

De motivatie om eigen wereldbeeld en identiteit te beschermen

De onderzoekers hadden het idee dat het ontestbaar maken van ideologische of religieuze overtuigingen een offensieve en een defensieve functie kan hebben voor mensen. Het is namelijk niet alleen zo mensen gemotiveerd zijn om te komen tot correcte overtuigingen. Ze zijn ook vaak gemotiveerd om hun wereldbeeld overeind te houden en hun identiteit te beschermen. In twee experimenten toonden de onderzoekers de offensieve functie van het ontestbaar maken van overtuigingen: het maakt het mogelijk voor mensen om met meer stelligheid vast te houden aan hun overtuigingen en om hun tegenstanders/criticasters harder aan te vallen.

Ontestbaar maken van overtuiging als verdedigingsmiddel

In twee volgende experimenten toonden ze de defensieve functie van het ontestbaar maken van overtuigingen aan. Wanneer feiten haaks stonden op hun wereldbeeld herformuleerden deelnemers met bepaalde religieuze en politieke overtuigingen hun overtuigingen in meer ontestbare vorm. Door de kwestie als een morele kwestie te bestempelen en te zeggen dat de feiten er eigenlijk niet toe doen konden zij vasthouden aan hun overtuigingen en hun wereldbeeld en identiteit beschermen.

Maatschappelijke polarisatie en marginalisatie van wetenschap

De onderzoekers wijzen erop dat in de huidige wereld waarin feiten steeds gemakkelijker beschikbaar worden mensen steeds vaker hun toevlucht kunnen gaan nemen tot het gebruiken van ontestbare en onweerlegbare vormen waarin ze hun overtuigingen gieten. Dit kan leiden tot polarisatie en tot de marginalisatie van wetenschap in het publieke debat.