Samenwerking is voor mensen een doel op zich, geen verhulde vorm van eigenbelang

De economische wetenschap en praktijk is lang gedomineerd geweest door het idee dat mensen louter gedreven zijn door eigenbelang. Onderzoek in de psychologie en het opkomende veld van de gedragseconomie heeft laten zien dat dit model van menselijke motivatie foutief is.  Dit onderzoek liet zien dat mensen niet alleen door eigenbelang gedreven zijn. Ze hebben ook sterke neigingen tot samenwerking. Het lijkt alsof we het belang van anderen ook als doel op zich zien. Dit heeft niet alleen betrekking op familie en vrienden maar ook op vreemden. Wat ons geleerd wordt over de menselijke natuur heeft wel een effect op wat we geloven en op hoe we ons gedragen. Onderzoek door Robert Frank en zijn collega’s (1993) liet bijvoorbeeld zien dat economiestudenten steeds minder sociaal en coöperatief werden naarmate zijn in hun studie meer geconfronteerd waren aan dit axioma van eigenbelang dat ten grondslag ligt aan de belangrijkste economische theorieën.

Social: Why our brains are wired to connect

Maar normaal gesproken zijn we dus sociaal. Waarom hebben we deze sociale tendenties? Zijn deze sociale neigingen een vorm van verhuld eigenbelang? Met andere woorden, gedragen we ons slechts sociaal omdat we of verwachten hiervoor beloond te worden of verwachten hierdoor een vorm van straf te kunnen ontlopen? In zijn boek Social: why our brains are wired to connect schrijft Matt Lieberman over het werk van neurowetenschapper James Rilling die fMRI studies heeft gedaan met proefpersonen die prisoner’s dilemma games met elkaar speelden.

Twee breinsystemen: laterale cortex en ventrale striatum

Eerder onderzoek heeft laten zien dat het brein er anders uitziet wanneer we voldoen aan de sociale norm dan wanneer we kiezen op basis van onze eigen voorkeur. Wanneer we voldoen aan de sociale norm zijn laterale delen van de prefrontale cortex actief die, onder andere, onze verlangens remmen. Wanneer we onze eigen voorkeuren volgen is het beloningssysteem actief in breingebieden zoals het ventrale striatum.

Meer beloning ervaren voor het collectieve resultaat dan het individuele

In een prisoner’s dilemma krijgen beide spelers niets wanneer zij niet samenwerken (bedriegen). Wanneer een speler bedriegt en de ander wel dan krijgt de bedrieger alles en de samenwerker niets. Wanneer beiden samenwerken krijgen ze beiden een gemiddelde beloning. Rilling observeerde meer ventrale striatum activiteit wanneer spelers samenwerkten dan wanneer ze ervoor kozen om te bedriegen. Met andere woorden: ze ervoeren meer beloning over het totale resultaat voor beide spelers dan voor alleen hun persoonlijke resultaat. De laterale prefrontale gebieden waren niet betrokken wanneer er werd gekozen voor samenwerken.

Samenwerken is (ook) een doel op zich voor ons

Dit suggereert dat samenwerken voor mensen een doel op zich is, niet een verhulde vorm van eigenbelang.  Deze resultaten werden niet alleen gevonden in onderzoeken waarbij mensen het prisoner’s dilemma spel meerdere keren met elkaar moesten spelen maar ook wanneer ze het slechts een keer speelden. Maar wanneer ze tegen een computer moesten spelen in plaats van tegen een echte persoon activeerde samenwerking het beloningssysteem in de hersenen niet.[