Recensie van ‘Laat je hersenen niet zitten’

Erik Scherder is een neuropsycholoog die je misschien kent van zijn enthousiaste optredens in het tv-programma De Wereld Draait Door. Hij is de schrijver van het nieuwe boek Laat je hersenen niet zitten. Het boek gaat over het grote belang van lichaamsbeweging voor onze gezondheid. Het is natuurlijk al lang bekend dat lichaamsbeweging nodig is om overgewicht te voorkomen. Maar er is ook steeds meer bekend over hoe belangrijk lichaamsbeweging is voor een goede ontwikkeling en een goed functioneren van onze hersenen. Daarover gaat dit boek.

Lichamelijke inactiviteit als sluipmoordenaar

Scherder wijst erop dat we, vooral door vele technologische hulpmiddelen, steeds minder bewegen. Deze lichamelijke inactiviteit is, in zijn woorden, een sluipmoordenaar die per jaar vermoedelijk evenveel dodelijke slachtoffers maakt als roken. Niet alleen hangt lichamelijke inactiviteit samen met ziektes als hart- en vaatziekten, diabetes en kanker, ook is er een relatie met een verminderde alertheid, eenzaamheid, gebrekkige impulsbeheersing, initiatiefloosheid, angst, verdriet, pijn, chronische stress, dementie en depressie.

Dagelijks bewegen

Scherder pleit er niet voor dat we nu allemaal meteen een sportschoolabonnement gaan nemen of gaan trainen om aan de volgende marathon mee te doen. In tegendeel. Hij pleit ervoor dat we allemaal elke dag tenminste een minuut of 30 matig intensief bewegen. Lopen is misschien wel de beste manier om dit te doen. Je hebt er geen hulpmiddelen voor nodig, het ziet er niet raar uit, je kunt overal doen en je kunt de mate waarin je jezelf belast heel gemakkelijk regelen.

Processen in de hersenen

Lopen, en andere vormen van lichaamsbeweging, zoals zwemmen, leiden ertoe dat bepaalde functionele circuits in de hersenen zoals de ventromediale prefrontale cortex (vmPFC, zie ook dit) en de hippocampus beter gaan functioneren door (1) een verhoging van het niveau van neurotrofines, (2) de vorming van langere en meer complexe dendrieten, (3) een betere doorbloeding en (4) een toename van het aantal neuronen in onder andere de hippocampus. Aardig is overigens dat niet alleen lopen en zwemmen goed zijn, dat weten de meeste mensen wel denk ik, maar ook een activiteit als kauwen. Scherder wijt een heel hoofdstuk aan de voordelen van kauwen (bijvoorbeeld, een verbeterde cognitie, een pijnstillend effect en een verlaging van stress).

De combinatie van bewegen en het aangaan van uitdagingen

Scherder wijst er verder op dat de combinatie van bewegen en het omgaan met verrijkte omgevingen, omgevingen die uitdagend, complex en nieuw zijn, goed werkt. Hij haalt onderzoeker Kempermann aan die zegt dat bewegen een rol speelt bij het produceren van voorlopers van nieuwe neuronen en dat het het aangaan van uitdagingen ervoor zorgt dat die nieuwe neuronen blijven bestaan en verbindingen met andere neuronen vormen.

Onderzoek

In een hoofdstuk waarin de auteur de effecten van bewegen bespreekt op aandoeningen zoals ADHD, autisme, verstandelijke beperkingen, Alzheimer, vasculaire dementie, Parkinson en multiple sclerose, concludeert hij (1) dat er nog veel te weinig onderzoek is gedaan, (2) dat de bevindingen die er zijn niet eenduidig zijn over de effecten van bewegen, (3) dat er vaak tegelijk positieve en negatieve effecten zijn, (4) dat de positieve effecten die gevonden zijn niet betrekking hebben op alle cognitieve functies maar slechts een deel ervan. De positieve effecten van bewegen, zo concludeert Scherder voorlopig, lijken het grootst bij mensen die nu te inactief zijn (sedentair) en die (nog) niet lijden aan een aandoening van het centrale zenuwstelsel.

Oordeel: wat mij betreft is dit een prachtig boek. Het leest als een trein en staat vol interessante informatie. Ik hoop dat jong en oud het gaan lezen en er wat meer door gaan bewegen.