Kennis en metakennis: een 2×2 model

We kunnen ons eigen oordeel over onze eigen kennis niet altijd goed vertrouwen. In bepaalde opzichten overschatten we onze eigen kennis systematisch. In andere opzichten onderschatten we onze eigen kennis systematisch. Wat je weet en wat je weet over wat je weet zijn twee verschillende dingen. In dit artikel probeer ik duidelijkheid te scheppen over dit verwarrende onderwerp.

Dunning-Kruger effect

Eerder schreef ik al over het Dunning-Kruger effect, het verschijnsel dat mensen die mensen die niet zo competent zijn op een bepaald gebied zichzelf te positief inschatten terwijl mensen die wel competent zijn zich realistischer inschatten. Op het eerste gezicht is het vreemd dat mensen met weinig kennis over een onderwerp hun kennis over dat onderwerp heel positief beoordelen. Hoe kan het dat zij niet weten dat ze er niet zoveel kennis over hebben als ze denken? Een van de mogelijke verklaringen hiervoor is dat deze mensen niet weten wat missen aan kennis. Omdat ze weinig over het onderwerp weten, weten ze ook niet hoeveel er over het betreffende onderwerp te weten valt. Blijkbaar kunnen we onze eigen inschatting over hoeveel we ergens over weten, niet altijd vertrouwen.

Voorbeeld: gespreksvoering

Om hier een voorbeeld van te geven: mensen met weinig kennis over effectief gespreksvoering kunnen bijvoorbeeld denken dat zeer veel over weten (“Effectieve gespreksvoering is gewoon een kwestie van LSD: luisteren, samenvatten en doorvragen!”) . Als ze vervolgens een cursus gaan volgen komen ze erachter dat er allerlei verschillende gesprekssituaties zijn en dat er veel meer principes en gesprekstechnieken zijn dat zij wisten. Al lerend en oefenend worden ze tegelijk competenter en realistischer in hun zelfbeoordeling.

Unknown unkowns

Donald Rumsfeld gebruikte in 2002 de term unknown unknowns: dingen waarvan we niet weten dat we ze niet weten. Dit doet denken aan het Dunning-Kruger effect omdat onze zelfoverschatting vaak te maken heeft met unknown unknowns: we weten niet wat we niet weten. Ik was al bekend met deze term en kwam hem deze week weer tegen in dit artikel. Naar aanleiding daarvan bedacht ik het onderstaande 2×2 model.

Uitleg 2×2 model
Op de horizontale as staat kennis. Dit gaat over de vraag of je iets weet. Op de verticale as staat metakennis, ofwel kennis over je kennis. Dit gaat over de vraag of je weet of je iets weet. Als we deze twee assen met elkaar kruizen, krijgen we dus vier cellen.

1. De known knowns: dit gaat over de dingen die je weet en waarvan je je je bewust bent dat je ze weet. Denk bijvoorbeeld aan de verjaardagen van je kinderen, de naam van onze minister-president en de hoofdstad van Nederland.
2. De known unknowns: dit gaat over de dingen die je niet weet en waarvan je bewust bent dat je ze niet weet. Denk bijvoorbeeld aan de verjaardag van je Sven Kramer, de naam van de premier van Peru en de hoofdstad van Tonga.
3. De unknown unknowns: dit gaat over de dingen waarvan we niet weten dat we het niet weten. In het artikel dat ik al noemde kun je lezen dat we een blinde vlek hebben voor deze unknown unknowns. Een verklaring hiervoor is dat we onbewust de gaten in onze kennis dichten met informatie die we tot onze beschikking hebben. Dit lijkt op hoe ons brein visuele informatie automatisch aanvult. Als we de wereld inkijken, hebben we de indruk dat we alles om ons heen glashelder en scherp waarnemen. Dit is echter een illusie. De zintuiglijke visuele informatie is fragmentarisch. Alleen het centrum onze visuele focus is scherp, de rest vult ons brein automatisch aan, zodat we de illusie hebben dat we alles om ons heen goed en scherp waarnemen. Hetzelfde geldt voor niet-visuele informatie. Onze kennis over de wereld om ons heen is fragmentarisch en we zijn ons hier niet steeds van bewust omdat ons brein de gaten in onze kennis automatisch opvult. Veel mensen denken dat ze weten hoe een fiets werkt maar als ons gevraagd wordt een fiets te tekenen tot in de details, blijkt dat dat niet goed lukt. Situaties waarin onze unknown unknowns zichtbaar kunnen worden zijn situaties waarin ons gevraagd wordt om uitleg te geven over onze standpunten. Als we die uitleg proberen te geven, komen we er vaak achter dat onze kennis maar oppervlakkig is.
4. De unknown knowns: dit gaat over de kennis die we wel hebben maar waar we ons niet van bewust zijn. Ook dit is een verrassende cel. Hoe kan het zijn dat we dingen weten waar we ons niet van bewust zijn? Een verklaring hiervoor is dat als we dingen leren, deze dingen geleidelijk aan steeds meer onder de controle van ons ‘onbewust brein’ komen te vallen. Een eenvoudig voorbeeld hiervan is dat we waarschijnlijk niet uit ons hoofd kunnen vertellen waar de letter f op het toetsenbord van onze computer zit, terwijl we hem zonder na te denken kunnen typen. Ons bewuste brein weet het niet, ons onbewuste brein weet het wel. Vermoedelijk is er een enorme hoeveelheid dingen die we weten zonder het ons bewust te realiseren. Dit gaat niet alleen om eenvoudige dingen zoals waar een letter op een toetsenbord zit maar ook complexere dingen zoals hoe je je het best kunt opstellen in een complexe gesprekssituatie. Het is goed om je bewust te zijn van het feit dat er veel unknown knowns bestaan zodat je je voordeel ermee kunt doen. In dit artikel beschrijf ik een aanpak om op zoek te gaan naar unknown knowns: De keldermetafoor: eerdere successen vinden in de kelder van ons brein.