Is het gevoel dat je competent bent altijd een indicatie van incompetentie?

In dit artikel haalde ik Charles Darwin aan die ooit de uitspraak deed: “Onwetendheid wekt vaker vertrouwen dan kennis.” Ik onderschreef dat artikel en droeg als verklaring het Dunning-Kruger effect aan. De verklaring, in het kort is, dat je competentie nodig hebt om je eigen competentie relatief betrouwbaar in te kunnen schatten. Iemand met een lage competentie op een bepaald gebied heeft niet door hoe laag zijn of haar competentie is. In een ander artikel beschreef ik dat onwetendheid zelfs heel goed samen kan gaan met arrogantie terwijl veel deskundigheid goed gepaard kan gaan met bescheidenheid. Het Dunning-Kruger effect is natuurlijk niet alleen van toepassing op anderen maar ook op onszelf. David Dunning (foto), één van de naamgevers van het effect. zei het volgende:

“But the key lesson of the Dunning-Kruger framework is that it applies to us all, sooner or later. Each of us at some point reaches the limits of our expertise and knowledge. Those limits make our misjudgments that lie beyond those boundaries undetectable for us.”

Is het gevoel dat je competent bent altijd een indicatie van incompetentie?

Het Dunning-Kruger effect brengt, met andere woorden, een systematische blinde vlek mee voor ieder van ons. Hoe kunnen we hier het beste mee omgaan? Zijn er indirecte manieren om meer zicht te krijgen op die gebieden waarin we ons eigen kunnen en weten schromelijk overschatten? Is het misschien zo dat alles waarover we stellig iets menen te weten een aanwijzing is voor onze feitelijke onwetendheid? Dit is wel een enge gedachte want hij zou in twijfel trekken of we ooit met enig vertrouwen tot bepaalde conclusies kunnen komen. Maar de gedachte is volgens mij niet terecht.

Rechts zie je een typische Dunning-Kruger grafiek afgebeeld (bron). De grafiek toont dus inderdaad dat laag competente mensen hun eigen competentie gemiddeld het meest overschatten. Maar de grafiek laat niet zozeer zien wat Darwin (zie uitspraak hierboven) observeerde. De laag competente mensen hebben niet een sterker vertrouwen in hun eigen competentie dan hoog competente mensen. Hoog competente mensen hebben zelfs gemiddeld wat meer vertrouwen in hun eigen competentie.

Waarop baseer je je eigen gevoel van competentie?

Het is dus niet zo dat laag competente mensen zelfverzekerd zijn en hoog competente mensen onzeker. Het belangrijkste punt is dat bij laag competente mensen die zekerheid meer misplaatst is. De gedachte dat een gevoel van zekerheid over je standpunt per definitie een indicatie is van je eigen incompetentie is niet juist. De centrale vraag is: heb je een goede reden voor je vertrouwen in je eigen competentie?

We kunnen verschillende lessen trekken uit deze vaststellingen. Ten eerste: je kunt je eigen vertrouwen in hoe goed je iets weet of kunt, niet goed vertrouwen. Je zelfvertrouwen kan terecht zijn maar ook onterecht. Ten tweede: we hebben dus een andere basis nodig om te kunnen bepalen hoe goed we iets weten of kunnen. Zoals ik in dit artikel al zeg kan een manier om je eigen kennis te toetsen zijn om gedetailleerd, liefst op papier, uit te leggen wat je weet over het betreffende onderwerp. Dit kan een goede manier zijn om te ontdekken dat je wellicht minder weet dan je gevoel je vertelde. Ten derde: we kunnen onszelf in zekere mate een houding van een beginner blijven aanmeten, zelfs als we al relatief veel van een onderwerp weten. Terwijl we over bepaalde onderwerpen binnen ons deskundigheidsgebied vrij zeker kunnen zijn, kunnen we tegelijk goed aandacht blijven geven aan de onderwerpen waar vragen over hebben, waar we niet zeker over zijn en waarover we in de war zijn. Zo’n beetje ieder deskundigheidsgebied dat je maar kunt bedenken is behoorlijk complex en vaak ook in beweging. Er is altijd reden om je eigen deskundigheid te relativeren en een onderzoekende, lerende houding te blijven aannemen.

Conclusie

Het is dus niet zo dat een gevoel van zekerheid over wat je weet en kunt altijd een indicatie is van incompetentie. Als je goed kunt onderbouwen waar je je zekerheid op baseert op een manier die voor andere te volgen en controleren is dan heb je aanwijzing dat je zekerheid terecht is.