Hoe zelfbeoordeling demotiverend kan werken

Hoe je kijkt naar je eigen progressie is bepalend voor hoe competent en gemotiveerd je je zult voelen. Een manier van werken die hier niet bijzonder geschikt voor is, is zelfbeoordeling via een cijfer. Er zijn tenminste drie redenen waarom dit soort zelfbeoordelingen glibberig en onbetrouwbaar is: (1) het Dunning-Kruger effect, (2) the curse of knowledge, (3) en de hogere lat.

(1) Het Dunning-Kruger effect

Dit is het op het eerste oog merkwaardige verschijnsel dat mensen die weinig competent zijn op een bepaalde gebied hun eigen competentie vaak sterk overschatten terwijl meer competente mensen zich minder overschatten en dus een iets bescheidener oordeel over zichzelf hebben. Dit verschijnsel wordt veroorzaakt doordat mensen met een lage competentie op een bepaald gebied het inzicht hun eigen competentie missen. Ze weten niet wat ze allemaal aan kennis en kunde missen. Hier kun je meer lezen over dit effect: Het Dunning-Kruger effect, Onderzoek: het Dunning-Kruger effect bestaat echt, Kennis en metakennis.

(2) The curse of knowledge

Dit is het eveneens merkwaardige verschijnsel dat als je eenmaal beschikt over bepaalde kennis, je je niet meer goed kunt voorstellen hoe het is om die kennis niet te hebben (lees meer hierover: De vloek van kennis). Dit verschijnsel brengt met zich mee dat je wat je ooit als moeilijk beschouwde nu beschouwt als gemakkelijk. Sterker nog: je herinnert je niet meer hoe moeilijk je het eerst vond. Dit leidt ertoe dat je kennis en kunde die je ooit als heel bijzonder beschouwde (toen je er nog niet over beschikte) nu kunt beschouwen als ‘niets bijzonders’. De curse of knowledge kan ertoe leiden dat je je competentie onderwaardeert.

(3) Lat hoger leggen

Dit is het verschijnsel dat je terwijl je je verdiept in iets wat je interesseert en wat je belangrijk vindt, hogere eisen aan jezelf gaat stellen. Dit gebeurt vaak zonder dat je je daar nadrukkelijk bewust van bent. Terwijl je competenter wordt, krijg je meer kennis over wat er allemaal te weten en te kunnen valt waardoor je nieuwe dingen tegenkomt die je van jezelf kunt verwachten. Het stellen van deze nieuwe en hogere eisen aan jezelf leidt er toe dat de lat waarmee je jezelf beoordeelt tevens verandert.

De cirkeltechniek

Door deze drie effecten kan zelfbeoordeling in de vorm van jezelf een cijfer geven demotiverend werken en verhullen dat je beter in iets bent geworden. Je kunt beter een andere manier gebruiken om te reflecteren op je progressie, zoals de cirkeltechniek. Deze techniek geeft je niet alleen zicht op je bereikte progressie (waardoor je competentiegevoel toeneemt) maar ook op je te bereiken progressie (waardoor je motivatie om verder te gaan toeneemt).