Hoe intelligente mensen blijven geloven in wat niet waar is

Hoe kan het zijn dat we soms vasthouden aan bepaalde overtuigingen waarvan we kunnen weten, en misschien diep van binnen ook wel echt weten, dat ze niet waar zijn? Denk aan dingen als magisch denken en bijgeloof en aan opvattingen die logisch gezien niet waar kunnen zijn en dingen bewezen onwaar zijn. In een nieuw artikel, Believing What We Do Not Believe: Acquiescence to Superstitious Beliefs and Other Powerful Intuitions, belicht Jane Risen deze vraag vanuit het perspectief van dual process modellen zoals het model van Daniel Kahneman (2011). Kahneman onderscheid systeem 1 denken en systeem 2 denken.

Systeem 1 en systeem 2

Systeem 1 verwerkt informatie automatisch, snel en slordig; systeem 2 verwerkt informatie bewust, langzaam en precies (lees meer). Kahneman legt uit dat systeem 2 nodig is om fouten van systeem 1 te corrigeren. Jane Risen suggereert dat systeem 2 na het detecteren van een fout ook iets anders kan doen dan het corrigeren van de fout, namelijk het rationaliseren van de fout. Dit komt neer op het bedenken van redenen waarom de overtuiging toch niet foutief is.

Cognitieve dissonantietheorie

Dit doet  mij denken aan de cognitieve dissonantietheorie van Leon Festinger. Deze gaat over het verschijnsel dat een conflict tussen bepaalde overtuigingen aan de ene kant en bepaalde gedragingen of feiten aan de andere kant een psychologische spanning opwekt waar we vanaf willen. Festinger constateerde al dat we meestal we niet onze overtuiging over de werkelijkheid veranderen maar dingen bedenken die onze overtuiging alsnog in stand houden zoals verdraaien we in onze herinnering (onbewust) het feit of ons gedrag.

Waarom houden we vast aan onwaarheden?

Je zou je kunnen afvragen waarom we niet gewoon onze overtuigingen aanpassen als de logica en feiten de overtuiging weerspreken. Om dat te kunnen begrijpen kun je een recent artikel van mij hierover lezen: 4 Factoren die het veranderen van overtuigingen bemoeilijken.

Zo kan het gebeuren dat anderszins intelligente mensen blijven vasthouden aan overtuigingen die overduidelijk ongeloofwaardig zijn.