Hoe breek je de macht van collectieve waanideeën?

Wanneer is het verstandig om een bepaalde overtuiging te hebben of ideeën aan te hangen? Eén manier om hierover te denken, is dat wanneer een meerderheid van de mensen die overtuiging heeft het verstandig is om die overtuiging dan ook te hebben. Maar deze manier van denken is onbetrouwbaar.

De waanzin van de massa

Het is al lang bekend dat collectieve waanideeën bestaan. Charles Mackays boek uit 1841 (Extraordinary Popular Delusions and the Madness of Crowds) beschrijft bijvoorbeeld drie soorten waanideeën: nationale waanideeën, specifieke dwaasheden en filosofische waanideeën. Collectieve waanideeën hebben altijd bestaan en ze kunnen ons serieus in de problemen brengen. Hoe is mogelijk dat ze überhaupt bestaan? En hoe kunnen wij hun macht over ons breken?

Hoe collectieve waanbeelden kunnen overleven

Steven Pinker legt uit hoe het mogelijk is dat waanideeën op een grote schaal bestaan: “Als andersdenkenden gestraft worden en kunnen anticiperen dat ze gestraft zullen worden dan kun je een situatie krijgen waarin niemand echt gelooft in het idee maar iedereen gelooft dat alle andere mensen erin geloven. En daarom is niemand bereid om het kleine jongetje te zijn dat zegt dat de keizer naakt is. En deze pluralistische onwetendheid zoals het soms genoemd wordt, kan eenvoudig worden ingevoerd wanneer er sprake is van straffen of censureren van impopulaire [afwijkende, CV] meningen.”

Vrijheid van meningsuiting

Of het nu gaat om religie, nationalisme of andere ideologieën, collectieve waanideeën bestaan en ze kunnen floreren wanneer het uiten en kritisch beoordelen van ideeën wordt onderdrukt. In die omstandigheden kunnen ze ons niet alleen schade toebrengen maar ook zo sterk in de greep houden dat wanneer we beginnen in te zien dat het waanideeën zijn we ons niet in staat voelen om ze te ontmaskeren. Dit is waarom het onderdrukken van de vrijheid om afwijkende meningen te uiten en kritische dominante ideeën te evalueren zo gevaarlijk is voor ons allen.

Progressie

Dit is waarom de vrijheid om afwijkende ideeën te uiten, inclusief die ideeën die kunnen worden gezien als aanstotelijk, zo belangrijk blijft. Het is een essentiële voorwaarde voor progressie.