Het veranderen van je persoonlijkheid

Binnen de psychologie is lange tijd de consensus geweest dat persoonlijkheid weinig ontwikkelbaar is na een bepaalde leeftijd (zeg zeventien jaar). Deze aanname was grotendeels gebaseerd op de constatering in longitudinale onderzoeken dat scores op persoonlijkheidsvragenlijsten over het algemeen vrij stabiel zijn. Met andere woorden: veel mensen beschrijven hun persoonlijkheid redelijk sterk op een stabiele manier. Maar of dit de conclusie rechtvaardigt dat persoonlijkheid weinig veranderbaar is? Dat lijkt me niet. Dat veel mensen hun persoonlijkheid niet veel veranderen tijdens hun volwassenheid bewijst niet dat dat niet kan; hooguit dat het niet zoveel voorkomt.

Kan iets wat genetisch (mede)bepaald is veranderbaar zijn?

Een andere reden om te denken dat persoonlijkheid niet veel kan veranderen is de vaststelling dat er een redelijk sterke genetische basis is voor persoonlijkheid, iets wat onder andere in tweelingenonderzoeken naar voren is gekomen. Maar opnieuw kun je je afvragen: betekent dit dat persoonlijkheid niet veranderbaar is? Ook hier moet volgens mij het antwoord zijn: waarschijnlijk niet. Ook als iets in belangrijke mate genetisch bepaald is kan het zeker veranderbaar zijn (zie hier).

Mindset

Een derde reden waarom de consensus dat persoonlijkheid nauwelijks veranderbaar is lang heeft bestaan (en eerlijk gezegd waarschijnlijk nog bestaat) is dat de psychologie lange tijd een door dominantie van fixed mindset denken is gekenmerkt. Decennia lang is de gedachte dominant geweest dat het volwassen brein nauwelijks ontwikkelbaar is.

Ontwikkelbaarheid van de hersenen

De laatste paar decennia laten echter een nadrukkelijke verschuiving in dit denken zien. Het brein blijkt wel degelijk behoorlijk ontwikkelbaar. Deze ontwikkelbaarheid blijft gedurende het hele leven bestaan. Nieuwe verbindingen blijven zich vormen tussen neuronen. Beschadigingen in bepaalde hersengebieden kunnen in veel gevallen worden gecompenseerd, als men hard oefent, door andere hersengebieden. Voortdurend blijven in de hersenen nieuwe hersencellen ‘geboren’ worden. Et cetera, et cetera. Als de hersenen zo ontwikkelbaar blijven dan is de gedachte dat persoonlijkheid ook ontwikkelbaar is opeens iets minder vreemd.

Zijn ingesleten neigingen en gewoontes veranderbaar?

Er is weinig reden om te blijven geloven dat gedrag en gedragsneigingen (en wat is persoonlijkheid meer dan stabiele gedragsneigingen) niet veranderd kunnen worden. Maar dat het veranderen van de persoonlijkheid moeilijk kan zijn kun je je wel voorstellen. Veel gedrag dat we vertonen is gedrag dat we zonder erbij na te denken vertonen. Een hersenstructuur onder de cortex, het striatum (in het bijzonder het bovenste gedeelte daarvan, het dorsale striatum) reguleert ons gewoontegedrag. Wanneer gedrag een routine aan het worden is gaan we het steeds automatischer vertonen en valt het steeds nadrukkelijker onder de controle van het dorsale striatum. Het veranderen van zulke routinegedrag gaat niet gemakkelijk. We kunnen wel nieuwe gewoontes aanleren maar dit kan alleen met zeer bewuste aandacht, aandacht vanuit onze prefrontale cortex. Door gedurende een lange tijd te oefenen met nieuwe gedragingen kunnen we langzaam maar zeker nieuwe routines in het striatum opbouwen.

Bewuste interventies om persoonlijkheid te veranderen

Er zijn al wat onderzoeken die aanleiding geven om te denken dat dat inderdaad zo is. Eerder noemde ik al eens dit onderzoek. Nu is er ook een nieuw onderzoek dat inderdaad suggereert dat persoonlijkheid via bewuste interventies (gedreven door prefrontale cortex activiteit), in het bijzonder implementatie-intenties (ook wel ‘als dan planning’ genoemd; lees hier meer over wat dat is) veranderd kan worden:

Volitional Personality Trait Change: Can People Choose to Change Their Personality Traits?
Hudson & Fraley (2015)

Abstract: Previous research has found that most people want to change their personality traits. But can people actually change their personalities just because they want to? To answer this question, we conducted 2, 16-week intensive longitudinal randomized experiments. Across both studies, people who expressed goals to increase with respect to any Big Five personality trait at Time 1 tended to experience actual increases in their self-reports of that trait—as well as trait-relevant daily behavior—over the subsequent 16 weeks. Furthermore, we tested 2 randomized interventions designed to help participants attain desired trait changes. Although 1 of the interventions was inefficacious, a second intervention that trained participants to generate implementation intentions catalyzed their ability to attain trait changes. We also tested several theoretical processes through which volitional changes might occur. These studies suggest that people may be able to change their self-reported personality traits through volitional means, and represent a first step toward understanding the processes that enable people to do so.

Meer over progressiegericht werken